Kalın bağırsak kanserleri tüm dünyada olduğı üzere ülkemizde de önemli sıhhat sorunu oluşturmaktadır. Sıhhat Bakanlığı’nın istatistiklerine nazaran en sık görülen birinci 5 kanser ortasındadır. Erkek ve bayanlardaki kanser vefatlarında 3. sıradadır. Her yaşta görülebilmelerine karşın en sık 50 yaşından sonra gözlenmektedir. Ortalama görülme yaşı 63’dür. Kadın-erkek ortasında görüme sıklığı açısından pek bir fark yoktur. Kalın bağırsak kanserleri barsak duvarının dışına çıktığında evvel etrafındaki lenf bezlerine daha sonra da karaciğer başta olmak üzere başka organlara da yayılabilirler. Tedavinin başarısı için 50 yaşından sonra tertipli aralıklarla barsakların incelenmesi gerekecektir. Erken evrelerde hastalıktan kurtulmak mümkün olduğu halde geç kalındığında maalesef hayatı tehdit eden problemlerle da karşılaşılabilmektedir.
Kalın barğırsak kanserlerinin kesin sebebi bilinmemektedir. Ama oluşumunda tesirli olan kimi çevresel ve genetik nedenler vardır. Beslenme alışkanlığı, kalın bağırsak kanselerinde kıymetli bir yere sahiptir. Bilhassa Batı tipi diyet kanser ihtimalini arttırır. Kalın bağırsak kanserinin oluşmasında hayvansal yağların tüketiminin tesirli olduğu araştırmalar sonucu saptanmıştır. Ayrıyeten birtakım kimyasal hususlar kanser nedenleri ortasındadır. Sanayi çalışanlarında, birtakım fabrikalarda çalışanlarda kalın bağırsak kanseri görülmesi kimyasal hususların tesirini ortaya koymaktadır.
Kalın barsak kanseri için birtakım risk faktörleri vardır:
Polipler: Polipler kalın bağırsağın iç duvarından kaynaklanırlar. 50 yaşın üzerindeki insanlarda yaygındır. Başlangıçta düzgün huylu tümörler olmasına rağmen vakitle kanserleşme mümkünlüğü vardır. Kanserleşme riski nedeniyle polipler kolonoskopi yoluyla çıkartılmalı ve tertipli aralıklara denetim edilmelidir. Poliplerin erken tanısı ve çıkartılması, kalın barğırsak kanser riskini azaltır.
Yaş: Kalın bağırsak kanserleri genelde yaşlılarda görülür. Hastaların %90’ı 40 yaşından sonra teşhis alır. Ortalama yaş 60’tır. 40 yaşından sonra kalın bağırsak kanserine yakalanma oranı her 10 yılda bir ikiye katlanarak artmaktadır.
Genetik bozukluklar: Aşikâr genlerdeki değişiklikler kalın bağırsak kanser riskini arttırır. Herediter polip dışı kalın bağırsak kanseri (HNPCC) kalıtımsal (genetik) kalın bağırsak kanserin en yaygın tipidir. Tüm kalın bağırsak kanser olaylarının %2’sini oluşturur. Bu, HNPCC genindeki değişiklikler nedeniyle olur. Değişmiş HNPCC genli hastaların %75’inde kalın bağırsak kanseri gelişir, kanserin ortalama görülme yaşı 44’dür.
Familyal adenomatöz polipozis (FAP) kalın bağırsakda kalıtımsal poliplerle karakterize ender bir durumudur. APC isminde özel bir gendeki değişiklikler sonucu olur. Tedavisi kalın bağırsağın tamamının çıkarılmasıdır. FAP tedavi edilmez ise 40 yaş civarında kalın bağırsak kanseri gelişir. FAP tüm kalın bağırsak kanser olaylarının %1’den azını oluşturur.
Ailede kalın bağırsak kanser öyküsü: Bir kişinin yakın akrabalarında (anne, baba, kardeş, çocuklar) kalın bağırsak kanser hikayesi varsa kişinin bu hastalığa daha genç yaşta yakalanma riski artar. Bu hastalar kansere birinci yakalanan aile bireylerinin kansere yakalanma yaşından 10 yıl evvel kanser açısından taranmaya başlanmalıdır.
Daha evvelden kalın bağırsak kanseri geçirmiş olmak: Kalın bağırsak kanser hikayesi olan bir bireyde tekrar kalın bağırsak kanseri gelişebilir. Yumurtalık, rahim ve göğüs kanseri hikayesi olan bayanlarda kalın bağırsak kanser riski artmıştır.
Ülseratif kolit yahut Crohn hastalığı: Bağırsakta ismi geçen iltihabi hastalığı olanlarda kalın bağırsak kanser riski artmıştır. Bu bireylerde olağan topluma nazaran 10 kat artmış risk mevcuttur.
Diyet: Hayvansal yağdan güçlü, kalsiyum, folat ve liften yoksul diyetle beslenenlerde kalın bağırsak kanser riski artmıştır. Meyve ve zerzevattan yoksul beslenmek de riski artırır. bol ölçüde balık tüketmek muhtemelen bağırsak kanserine yakalanma riskinizi azaltmaktadır.Bağırsak kanserine yakalanma riski haftada 12.5 ünite alkol tüketen bireylerde artmaktadır.
Aspirin ve Nonsteroid ağrı kesiciler: Aspirin ve ibuprofen (Nurofen) üzere non-steroid (steroid olmayan) antiinflamatuar ilaçlar (NSAID) bağırsak ve sindirim sisteminin öbür kanserlerine karşı müdafaaya yardım etmektedirler. 2010 yılında yapılan bir kıymetlendirme çalışmasında bir kaç yıl boyunca düşük dozda aspirin almanın kalın bağırsak kanseri riskini azalttığını, lakin rektum denen kalın bağırsağın son kısmının kanser riskini etkilemediği gösterilmiştir. Araştırmalar, bağırsak kanserinden korunmak için aspirin üzere ilaçların kullanılmasını incelemektedirler.
Sigara: Sigara içen hastalarda polip ve kalın bağırsak kanser riski artmıştır.
Obezite: Bilimsel çalışmalarda beden kitle indeksinin 40kg/m2 üzerindeki kişileride kalın bağırsak görülme oranının olağan yükteki şahıslara nazaran daha fazla görüldüğü gösterilmiştir. Egzersizinkolon kanseri riskini düşürdüğü argüman edilmektedir. Antrenmanın nasıl işe yaradığını bilmiyoruz. Hormon düzeylerini etkiliyor ya da bedeninizin rölantideki suratını değiştiriyor olabilir. Tahminen de besinlerin bağırsaklarınızda kalış mühletini bile değiştiriyor olabilir. Obezite ve antrenman yapmamak kalın bağırsak kanser riskini 1.5-2 kat artarır.
Belirtiler
Kalın bağırsağın birinci kısımlarının lümeni daha geniştir, sonlara gidildikçe lümen çapı da küçülür. Belirtiler de tümörün yerleşimine nazaran değişiklik gösterir. Kalın bağırsağın sağ taraf dediğimiz başlangıç kısımlarında tümörün lümeni tıkama mümkünlüğü daha düşüktür. Bu nedenle belirtiler daha uzun müddette ortaya çıkarlar. Burada yerleşimli tümörlerde kanamaya bağlı dışkı ile birlikte fark edilmeyen kan kaybı ve bu kanamaya bağlı kansızlık, halsizlik, nefes darlığı, çabuk yorulma, dışkılama alışkanlarında değişiklik görülür. Vakit zaman kabızlık ve ishal atakları, karın ağrısı, karında şişkinlik, kilo kaybı öteki bulgulardır. Kalın bağırsak tümörlerinin en sık yerleşim yeri sol tarafdır, burası da kalın bağırsağın dar yerleridir. Bu yüzden sol taraf tümörlerinde bağırsak tıkanıkları karşımıza daha çok çıkmaktadır. Sol taraf tümörlerinde tıkanma dışında, dışkıya bulaşmış kan görülebilir. Bazen hasta yahut doktor maalesef bu kanamayı hemoroid kanamasına bağlayarak tedavinin gecikmesine neden olur. Bu nedenle dışkıyla bir arada kanaması olan her hastaya hiç olmazsa parmakla anal muayene yapılması gerekmektedir. Emekli olmuş bir hocamızın dediği üzere “kanaması olan bir hastanın parmakla muayenesinin yapılmaması için ya doktorun parmakları olmayacak ya da hastanın anüsü.” Hastanın utanması ya da tabibin ihmali sonucu parmakla denetim yapılmaması nedeniyle büsbütün güzelleşebilecek bir hasta altın periyodunu kaçırmaktadır. Dışkılama alışkanlıklarında değişiklik, dışkı çapının incelmesi, kabızlık, dışkılama sonrası tam boşalamama, karında şişkinlik gözlenen başka bulgulardır. Bu bulgulardan şüphelenildiğinde kesinlikle tabibe başvurulmalıdır. Geç devirde kalın bağırsak kanserlerinin istenmeyen durumlarından biri barsağın tam tıkanmasıdır. Bu durumda acil ameliyat yapılmak durumunda kalınabilinir.
Hastaların yaklaşık % 3’ünde ise hiçbir yakınma yoktur ve kolonoskopi, sanal kolonoskopi, vb. tetkikler sırasında rastlantısal olarak belirlenir.
Kalın bağırsak kanserinden korunma
Kalınbağırsak kanserlerinden korunmada tarama sistemlerinin yanı sıra riski azaltıcı birtakım basamaklar da mevcuttur. Örneğin fizikî antrenman, çok kilolardan kurtulmak, sigara ve alkol kullanmamak, yüksek lifli, düşük yağ içerikli besinleri tüketmek bunlardan birkaçıdır. Dünya Sıhhat Örgütü 2015 yılında salam, sucuk, sosis, pastırma üzere işlenmiş et eserlerini kesin kanserojenler ortasına dahil etmiştir. Çok kırmızı et tüketilmesinin de özelikle kalın bağırsak kanser riskini artırdığı birebir duyuruda belirtilmektedir.
Kalın bağırsak kanseri tedbirlerinde pişirme biçimi de çok kıymetlidir. Bilhassa mangal üzere pişirme metotlarında etin yanması sonucu kanserojenler oluşabilir. Bu kanserojenler mide, pankreas ve kalın bağırsak kanserinin gelişmesini tetikleyebilir. Bu nedenle etin ateşe en az 15 cm’den yakın aralıkta olmamasına dikkat edin. Etin mangalda kalma mühleti uzadıkça da kanserojen husus oluşma riski de artar.
Risk kümelerine girmeyen hastalara, 50 yaşından başlayarak gaitada zımnî kan taraması, 50 yaşın üzerinde ise en azından 5 yılda bir sigmoidoskopi, 10 yılda bir kalın kolonoskopi yapılması önerilmektedir. Risk kümesinde olan hastalardan; daha evvel polip çıkarılmış olan hastalar bu süreçten sonra 1-3 yıl içinde tekrar kalın kolonoskopi yaptırmalıdır. Anne baba üzere yakın akrabalarında kalın bağırsak kanseri tanısı konmuş olanlar 40 yaşından evvel yahut akrabasına teşhis konulduğu yaştan en geç 8-10 yıl evvel taramayı başlatmalıdır. Kalıtsal non-polipozis kalın bağırsak kanseri için genetik test yaptırılmalıdır. Ailesel adenomatoz polipozis (FAP) olarak isimlendirilen hastalık olan bireyler genetik danışmanlık almalı ve 10-15 yaşından itibaren kalın kolonoskopi ile takip edilmelidir. Göğüs, bayan genital organ kanseri olan şahıslar 40 yaşından sonra, ülseratif koliti olan şahıslar ise teşhis aldıktan sonra periyodik olarak kalın kolonoskopi yaptırmalıdır.
Tanı
Diğer kanserlerde olduğu üzere kalın bağırsak kanserleri de yeterlice büyüyene kadar belirti vermezler. Bu nedenle maksat, daha kanserde belirti yokken tümörü ortaya koymak olmalıdır. Belirtiler gelişmeden evvel bir kişinin kanser için taranması poliplerin ve kanserin erken tanınmasında yardımcı olur. Poliplerin erkenden tanınıp çıkartılması, kalın bağırsak kanseri önleyebilir. Erken teşhis konulduğunda, kalın bağırsak kanserin tedavisi daha aktif olabilir. Bu nedenle, 50 yaş üstündeki bireyler izlenmeli ve kalın bağırsak kanseri için artmış riski olan şahıslar daha erken tarama programına alınmalıdır.
Erken teşhiste kullanılan tarama testleri şunlardır:
Dışkıda kapalı kan testi: Kanserler ve polipler kanadığından bu test ile dışkıda az ölçüde kanı saptamak mümkündür. Lakin hemoroid üzere kanser dışı kanama nedenleri de bu testte olumluluğa yol açabilir.
Rektumun parmakla muayenesi: Tabip vazelinle kayganlaştırarak eldivenli parmağı ile rektumu muayene eder.
Sigmoidoskopi: Rektum ve sigmoid kalın bağırsak denen bağırsağın son 60 cm’lik kısmı görüntülenir. Polip tespit edilirse polipektomi denilen bir süreçle çıkartılmasına imkan sağlar.
Kolonoskopi: Tüm kalın bağırsağın iç duvarı görüntülenir, varsa polipler çıkartılabilir.
Çift kontrastlı baryumlu kalın bağırsak grafisi: Makattan beyaz opak husus verildikten sonra çekilen sinemalarla tümörü göstermeyi sağlar. Büyük tümörleri göstermede yararlıdır lakin kalın kolonoskopi kadar emniyetli değildir. Bu nedenle günümüzde eskisi kadar kullanılmamaktadır
Yeni tarama ve teşhis testleri: Polipler ve kalın bağırsak kanserin saptanması konusunda yeni teknikler denenmektedir. Bunlardan biri dışkı örneklerinde yapılan genetik testlerdir. Fakat bu testler şimdi rutin kullanıma girmemiştir.
Tedavi
Cerrahi: Cerrahi tedavi, kanserin tedavisinde ana basamağı oluşturur. Fakat bunun için kanserin karaciğer, akciğer, kemik üzere uzak organlara yayılmamış olmalıdır. Cerrahi usulde tümörlü kısım etraftaki sağlam dokuyla birlikte çıkartılır. Bunun yanında lenf bezleri de temizlenir. Rektum kanserlerinde tümör kalın bağırsağın üst tarafından belli bir modülüyle ile birlikte çıkartılır ve iki uç birbirine birleştirilir. Birleştirmenin mümkün olmadığı durumlarda cerrah, bağırsağın üst kısmının ucunu karın duvarına ağızlaştırır, öbür ucu kapatır. Buna kolostomi denir. Özel kolostomi torbaları vasıtasıyla dışkı dışarı alınır. Bu durum süreksiz yahut kalıcı olabilir. Rektum alt bölgelerinde makata çok yakın kısımlarda tümörü olan hastalarda kolostomi kalıcı olabilir. Son yıllarda bilhassa karaciğere ve akciğer üzere metastaz yapılan organdaki tümörleri de çıkartmak mümkün olmuştur. Bu durumlarda artık kalın bağırsaktaki tümörlere de cerrahi tedavi uygulanmakta ve sonuçlar çok yüz güldürücü olmaktadır.
Kemoterapi: Hastalar kemoterapiyi tek başına ya da, cerrahi, radyoterapi ile kombine olarak alabilirler. Cerrahi öncesi verilen kemoterapiye neoadjuvant kemoterapi denir, cerrahi öncesi büyük tümörlerin küçülmesi amaçlanır. Cerrahi sonrası verilen kemoterapiye adjuvant kemoterapi denir ve cerrahi sonrası kalan kanser hücrelerini yok etmek, kanserin kalın bağırsak rektum ya da bedenin öteki bir bölgede tekrarlamasını önlemek amaçlanır. Kemoterapi ilerlemiş hastalığı olan bireylere de uygulanabilir.
Radyasyon Tedavisi: Radyoterapi, ameliyat öncesinde tümörün küçültülmesi emeliyle yahut ameliyat sonrası nüksleri önlemek için kemoterapi ile bir arada verilebilir. Radyoterapi ekseriyetle rektum kanserlerinde ve bunların kimi evrelerinde kullanılmaktadır.
