Günlük yaşantının içerisinde “kanser” sözü bile başlı başına aksilikleri çağrıştırır. Kanser tanısı mümkünlüğü olan ya da tanısı alan hastalarda ise olumsuz his ve kanıların gelişmesi neredeyse kaçınılmazdır. Kanser bir yıkım üzere algılanır ve en dramatik manasıyla kişinin ruhsal istikrarında krize neden olur. Kriz; sağlıklı ömürden, hastalık ve mevt tehdidine ahenge uzanan bir süreçte yaşanır.
İnsanlar, kanser tanısı karşısında bir çok farklı reaksiyonlar gösterirler. Birinci evrede en yaygın reaksiyon, şoke olma ve inanmamadır. Gerçeğin çabucak inkarı, birçok defa, katlanılması çok güç, kimileri için imkansız, gerçeğin yarattığı telaş, panik ve çaresizlik hislerine karşı bir savunmadır. Bir manada, gerçeği reddederek, olmamış kabul ederek hasta, kendini dayanılmaz dertten korur.
Kanser teşhisine ruhsal yansılar ve kansere psikososyal ahenk sağlanması
Kanserde ortaya çıkan davranışsal reaksiyonlar inkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme olmak üzere 5 evrede tanımlamıştır. Birinci basamakta verilen en yaygın reaksiyon şok ve inkârdır. Bu periyotta kanser teşhisinin inkâr edilmesi, sık görülen reaksiyondur. İnkâr, hastanın hastalığının değerini küçümsemesi ya da hastalığını yok saymasıdır. Teşhisin inkâr edilmesi, katlanılması güç olan gerçeğin yarattığı tasa ve çaresizlik hislerine karşı bir savunma sistemidir. Vakitle reddetme ve panik hali geçer ve kişi karşılaştığı bu durumu daha net algılamaya başlar. Daha sonra öfke periyodu olarak tanımlanan “neden ben” hissinin yaşandığı ikinci devir gelir. Kişi bu periyotta hastalığına nedenler bulmaya çalışır. Bu devirde yaşanan öfke diğerlerine yahut kişinin kendisine yönelebilir. Bu periyodu takiben hasta pazarlık devrine girer. Bunun akabinde anksiyete, depresyon, kızgınlık, uyku, iştah ve konsantrasyon bozukluğu, günlük aktiviteleri başaramama ve gelecek korkusu gelişebilir. Bu devir anksiyete ve depresyonun giderek artmasıyla, haftalar hatta aylar boyunca sürebilir. Vakitle hastanın gerçeği kabul edip, gücünü ve ruhsal gücünü yeni hayatına yöneltmesiyle de ahenk süreci başlar.
Kanserli hastanın ahenginde rol oynayan bir dizi tıbbi, psişik ve psikososyal faktör vardır. Hastalığın kendisi, tuttuğu organ, tipi, belirti ve bulguları, hastanın yaşı, kişilik yapısı, hastalıklara ait tecrübe ve kanıları, kültürel ve toplumsal tavırları, baş etme süreçleri, hedef ve projeleri için hastalığın oluşturduğu tehdit seviyesi, çevresel dayanak sistemleri ahenkte rol oynayan faktörlerdir. Tüm bu faktörler kansere psikososyal ahenkte sıhhat profesyonelleri tarafından göz önünde bulundurulması gereken ögelerdir.
Kanser hastalarında ruhsal dayanak ve tedavi
Psikolojik tedavide, ruhsal telaş ve acıyı azaltmak, ahengi sağlamak, hayat kalitesini arttırmak, hislerin sözüne yardımcı olmak, uğraş ve yaşama gücünü arttırmak, hastalığın yarattığı çok istikametli krizle sağlıklı baş etmeye yardımcı olmak, varolan yanlış algıları düzeltmek, ya daima ya hiç şekli davranış ve kanıları düzeltmek, toplumsal takviye ve bağlantısı güçlendirmek amaçlanır.
Hastalık hali, bireyde olduğu kadar, ailede de krize neden olur. Hasta ile aile ortasındaki ilgilerde zahmetler ortaya çıkar. Alakalarda istikrarlı, hislerin serbestçe sözüne müsaade veren, çatışmaların az, işbirliğinin fazla olduğu ailelerde hastanın ahengi en yeterli olmaktadır. Ailenin tavrı ilgili lakin çok telaşlı olmamalıdır. Aile içi rollerin net olmaması, çok koruyuculuğun hükümran olduğu, katı ve çatışmaları göz gerisi eden aile ortamları, hastanın ahengini güçleştirmektedir. Muhtemel çatışmaların inkar edilmesi, çatışmaların tahlilini daha da güçleştirmektedir. Kanser hastasına ek olarak, sıklıkla, aileler de ruhsal takviye ve tedaviye muhtaçlık duymaktadırlar.
Kanserin psikiyatrik tedavisinde, biyolojik psikiyatrik tedaviler (ilaç tedavileri), medikal psikoterapi (kognitif- davranış terapisi, destekleyici teknikler, gevşeme teknikleri), psikososyal takviye ve gereken durumlarda küme psikoterapileri bir bütün oluştururlar.
Bu alanda uğraşan uzman terapist her şeyden evvel hastanın tıbbi durumunu bilmeli, seyrini değerlendirebilmeli, tıbbi hastalık ve tedavisine ait komplikasyon ve yan tesirleri anlamalıdır. Psikoterapi öncelikle evvel hastanın ve hastalığın anlaşılması, hastanın kendi durumunu ve hastalığını nasıl algıladığının kavranması ile başlar. Bilgilendirme, umudu yok etmeden gerçekçi kabullenme, tedavi imkanlarının ve seçeneklerinin anlatılması, yanlış tavır ve bilgilerin düzeltilmesi ve rahatlatma temeldir. Tedavi, seyir ve yan tesirlerinin, hastalığın ne olduğunun anlaşılması sağlanmalıdır. Hastadaki mümkün felaketçi yorumlar düzeltilmelidir. Tıbbi psikiyatrist; hastaya hastalığı, tetkikler, sonuçları ve hastalığın genel gidişine ait; onkolog ile görüşerek bilgi sağlar. Hastanın ruhsal dinamiklerini irdeleyerek, savunma düzeneklerinin yorumunu yapar, daha tesirli olumlu savunma düzeneklerinin gelişimine yardımcı olur. Hastanın olağan ruhsal ve emosyonel tepkilerini söz etmesini cesaretlendirir. Teşhis, yeni tedavi, nüks, tedavi başarısızlığı üzere korku ve çaresizlik hislerinin en ağır olduğu devirde kriz müdahale tedavisi uygular. Yapılan tüm bu teşebbüs ve tedaviler hastayı takip eden onkolog ve öteki uzmanlar ile işbirliği içerisinde yürütülür ve hastanın tedavisinin muvaffakiyetini arttırmayı amaçlar