Kalın barsak (kolon)
Kalın barsaklar (bağırsak) tıpta kolon olarak isimlendirilir. İnce barsaklardan sonra devam eden kolonun başlangıcı karın boşluğunun sağ alt çukurundadır. Kolonun bu kısmı çekum ismini alır ve ufak bir uzantısı “apendiks”dir. Buradan başlayan kolon karın boşluğunun sağ yanından karaciğerin altına hakikat uzanır (çıkan kolon), karaciğerin alt tarafında sola kıvrılarak karın boşluğunun sol üst köşesine hakikat uzanır (yatay kolon), burada tekrar kıvrılarak karın boşluğunun sol alt köşesine gerçek uzanır (inen kolon), buradan karın boşluğunun sağ-arka-orta-altına gerçek “S” harfine emsal biçimde gelir (sigmoid kolon) ve nihayet makat (anüs)’a kadar giden son kısmı (rektum) oluşturur.
Kolonun rektum kısmı öbür kısımlardan birtakım farklar gösterdiği için kanserleri de kolon kanseri ve rektum kanseri olarak başka isimlendirilir, ya da kolorektal kanserler ismi altında birlikte belirtilir.
Kolon kanseri ve sıklık
Kolorektal kanserler erişkinlerde çok sık rastlanan tümörlerdir. Genel olarak endüstrileşmiş ülkelerde tüm kanserlerin %13 kadarını oluşturur. Dünya Sıhhat Örgütü sayılarına nazaran en yüksek sıklık, erkeklerde 34/100.000 bayanlarda 27/100.000 ile, ABD’nin bir bölgesindedir. En düşük sıklık 0.2/100.000 ile Kuveyt’tedir. Ülkemizde kâfi güvenirlikte olmayan sayılara nazaran, 1.93/100.000 seviyesindedir. Kolon kanserinde dikkati çeken konulardan bir tanesi de cinsiyet dağılımdaki farklardır ve erkeklerde daha sık görülmektedir.
Kolon kanseri ve risk faktörleri
Kolon kanseri riski 40 yaşından sonra artar, en yüksek seviyeye 50-55 yaşlarında ulaşır. Değişik taraflı araştırmalar kalıtsal hassaslık ve çevresel faktörlerin karşılıklı ve karmaşık ilgileri sonucu kolon kanserleri oluştuğuna işaret etmektedir.
Son yıllarda kolon kanserine neden olan genetik faktörler hakkında bir çok bilgiye sahip olduk. Yeni bilgilerimize nazaran, kolon kanserlerinin %5-10 kadarına kalıtsal faktörlerin neden olduğu ileri sürülmektedir.
Kolon kanserinin %20 kadarının sigara ile bağlantılı olduğu belirlenmektedir. Şayet bu kesin ise, kolon kanserleri ölümlerinin %16-20 kadarından sigarayı sorumlu tutmak mümkündür. ABD’ de yapılan büyük bir araştırmada sigara içimi ile kolon kanseri ortasında nedensel bir bağlantı saptanmamıştır. Bu araştırmaya nazaran, 20 yıldan az sigara içenlerde yeterli huylu küçük polipler, 20 yıldan fazla sigara içenlerde düzgün huylu büyük polipler ve 35 yıldan fazla sigara içenlerde kanser gelişimi riskleri artmaktadır.
Kolon kanseri riski azaltılabilir mi?
Hastalığa yakalanma riskini azaltan kimi önlemler mevcuttur.
Araştırmalar, nizamlı antrenman yapan bireylerde, kolon kanseri dahil bir çok kanserin gelişme riskinin azaldığını göstermiştir. Haftada 5 gün, 30-60 dakika ortasında orta şiddette yahut günlük 150 kalori harcanmasına neden olan antrenmanlar yapılmalıdır.
Fazla kilolar kanser riskini artırmaktadır.
Sigara kullanmamak. Başka kanserler üzere sigara kullanımı, kolorektal kanser riskini de manalı oranda arttırmaktadır.
Yapılan çalışmalar çok alkol tüketiminin kolon kanser riskini artırdığını göstermiştir. Erkeklerin günde iki bardak bayanların ise günde bir bardaktan fazla alkol tüketmemesi gerekir.
Kolorektal kanserin önlenmesinde beslenme alışkanlığı da değerli rol oynamaktadır. Yüksek lifli, düşük yağ içerikli besinlerin tercihi tedbir olarak değerlidir.
Yukarıdaki korunma metotları, yalnız başına tam olarak kalın barsak kanser gelişimini önlemez. Risk altındaki bireylerin, rastgele bir şikayeti olmasa bile, kesinlikle tarama yollarından yararlanması gerekir.
Tarama formüllerinden en aktifi olan kolonoskopi, hastaneye yatmaya gerek olmaksızın kalın barsağın iç yüzeyini örten tabakanın ince uzun bükülebilir bir kamera yardımıyla incelenmesini demektir. İnceleme sırasında tespit edilecek poliplerin çıkarılması kanserin önlenmesi için en değerli uygulamadır.
Sonuç olarak dışkılama alışkanlığında değişiklik olması ve dışkıda kan görülmesi durumlarında uyanık olunmalıdır. En kıymetlisi ise yüksek risk sınıfına giren bireylerin tarama testlerinin ve fizik muayenelerinin yapılmasıdır.
Kolon kanseri nasıl başlar?
Hemen çabucak tüm kalın barsak kanserlerinin, bir polip tabanından başladığı konusunda görüş birliği vardır. Polip, barsak iç yüzeyini örten katmandan gelişen barsak içine gerçek büyüyen kabartı ve şişliğe verilen isimdir. Vakit içinde, polibi oluşturan hücrelerin değişimleri sonucu polip yerinde kanser ortaya çıkabilir. Evvel polip içinde hudutlu kalan kanser hücreleri vakit içinde çoğalarak tümör kitlesini oluşturur ve bu kitle kalın barsak duvarını işgal eder. Denetimsiz büyümeye devam eden kanser hücreleri belirli bir devir sonra barsakta tıkanıklığa yol açabilir, etraf ve uzak organlara yayılabilir.
Polipler, kalın barsağın en sık görülen hastalıklarından biridir. Sağlıklı beşerler üzerine yapılan bir araştırmada erişkin bireylerin kalın barsağında %15-20 oranında polip tespit edilmiştir. Elli yaş üzerindeki bir bireyin kalın barsağında polip görülme mümkünlüğü daha da artmakta ve oran %40-50’lere ulaşmaktadır. Polipler kalın barsağın daha çok son kısımlarında yani sigmoid kolon ve rektumda gözlenir. Bu bölge, kalın barsak kanserinin de en sık görüldüğü bölgedir. Ortalama olarak bir polipten kanser oluşumu için geçen müddet 8-10 yıl kadardır.
Kolon kanseri belirtileri
Kolorektal kanser erken safhalarda teşhis edilmesi halinde daha kolay ve daha başarılı bir biçimde tedavi edilir.
Olası belirtiler şunlardır:
• dışkıda kan yahut mukus görülmesi,
• midede ortaya çıkan şişlik,
• iki hafta yahut daha fazla süren ishal yahut kabızlık,
• barsakların boşalmasından sonra bile tuvalete gitme gereksinimi hissetme,
• mide bölgesinde ağrı yahut rahatsızlık,
• kilo kaybı ve
• bitkinlik
Bu semptomlar ekseriyetle daha yaygın olan daha küçük rahatsızlıklar (hemoroid, fissür gibi) ile ilişkilendirilir fakat bu durum bazen teşhisin ve hasebiyle tedavinin gecikmesine neden olur.
Kolon kanseri ve tanı
Kolon kanserinde uzun hayat mühleti sağlanabilmesi erken teşhis ile mümkündür. Çoklukla şikayetler üst seviyeye geldiğinde hastalık ilerlemiş durumdadır. Erken teşhis için toplumun bilgilendirilmesi ve taramalar değerlidir. Bilhassa yüksek riskli hastalarda taramalar daha çok kıymet taşımaktadır.
Kolon kanserinin en erken görülen ve kolay tanınan belirtilerinden birisi, dışkıda kan görülmesidir. Lakin çoklukla halk ortasında bu kanamalar hemoroid gibisi hastalıklara bağlandığı için önemsenmez ve doktora geç başvurulur. Gözle görülemeyen ölçülerdeki kanamalar, kolay laboratuar yollarıyla tespit edilebilmektedir.
Bütün sindirim kanalı kanserleri teşhisinde ve tedavi sonrası izleminde endoskopi ve radyolojik görüntüleme en kıymetli usullerdir. Kolon kanseri tanısı ve hatta hastalığın tedavi sonrası izlenmesinde kanda yapılan kimi testler (tümör belirleyiciler) kıymet taşıyabilir.
Tanıda öbür klinik bulguların da kıymetli yeri vardır. Bu bulgular akut ve kronik olarak ortaya çıkmaktadır. Akut klinik bulguların nedeni tıkanma, delinme yahut kanamadır. İvedilikle müdahale gerekir.
Kolon kanserlerinde, kronik hastalarda, dışkılama alışkanlığının değişiklikleri en sık rastlanan bulgulardandır. Kabızlık yahut ishal halinde değişiklikler görülür.
Diğer bir bulgu dışkının vakit zaman müküslü olmasıdır. Nihayet değerli bulgulardan bir oburu sabah ishalleridir. Bu kıymetli klinik belirtilerin yanında dışkılama hissinin devamlılığı, karında ağrı ve gaz ile kilo kaybı görülebilir.
Kolon kanseri ve tedavisi
Tüm sindirim kanalı kanserleri ortasında ameliyat ile en uygun tedavi sonuçları alınan kolon kanserleridir. Ameliyat edilebilir devirde olan ve son yılların getirdiği çağdaş tetkiklerle ameliyatları yapılan hastalarda 5 yıllık yaşama oranı ortalama %40-50 olup, erken periyotta tedavi edilebilen hastalarda bu oran %85′in üzerindedir. Yani vaktinde yakalandığı vakit kolon kanseri cerrahi ile kesin olarak tedavi edilebilir.
Kolon ve rektum kanserinin cerrahi tedavisinin unsurları şöyle özetlenebilir:
Kanserli dokuyu içeren barsak kısmının tam olarak çıkartılması kıymetlidir. Kanser genelde etraf dokuya yayılma eğilimde olduğu için cerrah kanser ile bir arada komşuluğundaki olağan etraf dokuyu geniş bir halde çıkartır. Şayet kanser içeren barsak kısmı komşu organa yayıldı ise cerrah komşu organı da barsak ile birlikte bir bütün olarak çıkartır.
Kalın barsağı bedene bağlayan mezenter ismi verilen dokuyu da beraberinde çıkartmak gerekir. Mezenter doku içinde barsağın kanlanmasını (dolaşımını) sağlayan ona pak kanı getiren arterler (atar damar) ve kirli kanı toplayan venler (toplar damarlar) bulunur. Bunlara ek olarak bedenimizin savunma organlarından biri olan lenf bezleri de mezenter içinde arterlere komşu olarak yerleşmiştir. Ameliyat sırasında mezenterin çıkarılması hastalığın denetimi için gereklidir.
Vücut savunma hücrelerini içeren ve kanser hücrelerinin bedene yayılmasını engelleyen lenf bezlerinin de çıkarılması gereklidir. Lenf bezleri olağanda beden sıvılarını bir filtre üzere süzerek içindeki yabancı hususları, mikropları ve kanser hücrelerini yakalar ve bunları tahrip ederek bedenimizi bu ziyanlı etkenlerden temizler. Bu nedenle ameliyat sırasında kanserin bulunduğu kalın barsak kısmına ilişkin lenf bezlerini de çıkartmak gerekir. Bu süreç hastalığın yayılmasına mani olmak için çok değerlidir.
Sonuç itibariyle, kanser nedeniyle yapılan bir kolon ameliyatı, öteki hastalıklar için yapılanlardan çok farklıdır. Bu ameliyatı yapacak cerrahın, kanser ameliyatları konusunda bilgi ve tecrübe sahibi olması, hastalığın tedavisi ve sonraki seyri açısından çok değerlidir.
Kolon kanserinde ikinci tedavi tekniği kemoterapidir. İlaçlar bu kanserde ameliyat öncesi, sonrası yahut yaygın metastatik hastalıkta kullanılmaktadır. Son 10 yılda yeni ilaçlar, bilhassa metastatik hastalıkta, hastaların hayat mühletini uzatmaya başlamıştır.
Rektum kanserinde radyoterapinin de yeri vardır. Hastanın ve hastalığın özelliklerine nazaran radyoterapi ameliyat sonrası yahut öncesi ya da ameliyat olmaksızın uygulanmaktadır. Son yıllarda radyoterapiye kemoterapi beraberliği de getirilmiştir. Gereğinde, ameliyat edilemeyecek durumdaki rektum kanserlerinde radyoterapi ve/veya kemoterapi ile tümör geriletilerek ameliyat edilecek hale getirilmeye çalışılabilir.