Tiroid bezi, boynumuzda adem elması denen kıkırdağın çabucak altında ve soluk borusu önünde bulunur. Kelebek formundadır. Formundan ötürü kalkan bezi olarak da bilinir. Sağ ve sol olmak üzere iki kısmı vardır. Bunlara tiroid lobu denir. Bu iki lob isthmus denen ince bir doku bandı ile birbirine bağlanır. Tiroid bezi bir kas kadar serttir. Bu nedenle, tabip tarafından çarçabuk elle muayene edilebilmektedir. Tartısı 20 gram kadardır. Kimi durumlarda büyür ve olağan yükünü aşar. Bu duruma guatr denir.
Tiroid bezi mikroskop altında incelendiğinde follikül denilen oluşumlardan meydana geldiği görülür. Folliküller, yuvarlak biçimli olup kenarları follikül hücrelerinden ortaları ise jelatin tabiatında kolloid denen bir husustan oluşur. Sentez edilen hormonlar kolloid içerisinde biriktirildiğinden bu unsur tiroid hormonlarının deposunu oluşturur.
TİROİD BEZİ İŞLEVLERİ NELERDİR?
Tiroid bezinin misyonu T3 ve T4 hormonlarını üretmektir. T4 (Tiroksin) hormonunun her molekülünde 4 iyot atomu mevcuttur. T3 (Triiyodotironin) hormonunun ise her molekülünde 3 iyot atomu bulunmaktadır. Bu hormonların hammaddesi iyot atomudur. Tiroid bezi, iyot atomunu kullanarak T3 ve T4’ü üretir. T4 hormonu aslında asıl tesirli olan T3 hormonunun depo biçimidir. T4 hormonu, aktif olacağı hücre içine girmeden evvel bir iyot atomunu özgür bırakarak asıl tesirli olan T3 hormonuna dönüşür.
TİROİD HORMONLARI NE İŞE FAYDA?
Tiroid hormonları, bedenimizdeki her hücre ve dokunun işlevlerini düzenler. Böylelikle tüm metabolizmanın suratını tiroid hormonları belirler. Sağlıklı olmak için tiroid hormonlarının devamlı ve kâfi ölçüde salgılanması gerekir. Az ölçüde salgılanması beden işlevlerinin yavaşlamasına, fazla ölçüde salgılanması ise beden işlevlerinin hızlanmasına neden olur. Tiroid bezinde üretilen hormonlar kana geçtikten sonra %99’u taşıyıcı proteinlere bağlanarak dolaşırlar. Bu proteinlere tiroksin bağlayan globülinler (TBG) denir. Fakat bu hormonların dokularda tesirlerini gösterebilmeleri için özgür hale geçmeleri gerekir. Özgür hormonlar bedendeki toplam hormonların %1’ini oluştururlar. Kanda tiroid hormonu ölçümlerinde genelde bağlı ve hür hormonlar birlikte (total T4 ve T3) yahut yalnızca hür olarak (serbest T4 ve T3)ölçülür.
TİROİD HORMONLARI GEREKSİNİME NAZARAN NASIL SALGILANIR?
Tiroid hormonları. “negatif feedback mekanizması” denen bir sistem ile denetim edilerek salgılanır. Bu düzeneğe nazaran beyinde hipotalamus denilen bölgede TRH hormonu salgılanır. Bu hormon hipofiz bezine tesir ederek TSH salgılanmasını sağlar. TSH ise tiroid bezina tesir ederek T4 ve çok az ölçüde T3 üretimini ve salgılanmasını sağlar. T4 ve T3’ün büyük bir kısmı kanda bulunan proteinlere bağlanır, çok az bir kısmı ise özgür olarak kanda dolaşır. Bu hormonlar makul bir seviyeye geldikten sonra hipotalamus ve hipofiz üzerine baskı yapar ve TRH ve TSH’nın salgılanmasını durdurur. Kullanım sonucu hormonlar azalınca baskı ortadan kalkar TRH ve TSH tekrar salgılanır ve birebir halde tiroid hormonları tekrar beden gereksinimine nazaran üretilir. Tiroid hormonlarının gerekenden az ölçüde salgılanması durumuna hipotiroidi, fazla ölçüde salgılanması durumuna ise hipertiroidi denir.
İYOT NERELERDE BULUNUR, İYOT GEREKSİNİMİ NE KADARDIR?
İyot genel olarak yüksek ölçüde deniz eserlerinde, daha az ölçüde süt, yumurta ve ette, çok az ölçüde sebzelerde ve meyvelerde bulunur. Birçok insanın çok az ölçüde ayrıyeten iyoda gereksinimi olur.
WHO (Dünya Sıhhat Örgütü) tarafından belirlenen günlük iyot gereksinimi şöyledir:
- 0-59 aylık olan çocuklarda: 90 mikrogram/gün,
- 6-12 yaş ortasında: 120 mikrogram/gün
- Genç erişkinlerde ve erişkinlerde:150 mikrogram/gün
- Hamilelerde ve emzirme sırasında: 200 mikrogram/gün
Hamilelerde ve emzirme sırasındaki iyot ölçüsü birtakım kuruluşlara nazaran sırasıyla 220 ve 290 mikrogram/gün’e kadar çıkarılmaktadır.
Tiroid bezi yetersiz olanlarda günlük muhtaçlık çok daha fazladır. Yiyeceklerdeki iyot ölçüsünün ölçülmesi epey zordur. Kâfi iyot alınıp alınmadığı iyot ölçüsünün idrarda ölçülmesi ile ortaya çıkarılır. Zira alınan iyotun birden fazla idrar, çok az bir kısmı ise dışkı ile atılır. İyot eksikliği olmayan yerlerde idrardaki iyot atılımı en az 100 mikrogram/gün, iyot eksikliği olan bölgelerde ise 3-45 mikrogram/gün’dür. Pratikte 24 saatlik idrar toplanması hayli zordur. Bu nedenle buna alternatif olarak iyot ve kreatinin ortasındaki oran hesaplanır.
Yeterince iyot alınamadığı durumlarda (örneğin Doğu Karadeniz Bölgesi’nde) tiroid hormonu yetersizliği ortaya çıkar. Hormon yetersizliği feedback düzenleme düzeneği denilen bir sistem ile hipofizden TSH salgılanmasını sağlar. TSH kâfi ölçüde tiroid hormonu üretmesi için tiroidi uyarır. Fakat tiroid bezi muhtaçlığa karşılık veremediğinden TSH’nın uzun müddet tiroidi uyarması tiroid hücrelerinin büyümesine ve çoğalmasına neden olur. Bu ise tiroidin hacminin büyümesine münasebetiyle guatr oluşumuna neden olur. Buzullar yahut devamlı yağışlar topraktaki iyotu uzaklaştırarak yetişen zerzevat ve meyvelerde iyot eksikliğine neden olur. Bu yiyeceklerle beslenenlerde guatr ortaya çıkar. Bu hastaların tuzuna iyot ek edilmesi (iyot suplemantasyonu) ile guatrları küçülür.
Hamilelerde iyot eksikliği bebeğin beyin gelişmesini önler ve hipotiroidiye neden olur. Sonuç olarak beyinde geri dönüşümsüz zeka geriliği ortaya çıkar.
İyot eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkan hastalıklar İyot Eksikliği Hastalıkları olarak tabir edilir. Bu hastalıklar şöyle özetlenebilir:
Hamilelikte: Tabiatıyla düşük, meyyit doğum, doğumsal anomali, hamilelik sırasında ve doğumdan sonra bebeklerde hastalık, endemik cücelik.
Yeni doğanda: Guatr, aşikar ve subklinik hipotiroidi, cücelik.
Çocuklarda ve genç erişkinlerde: Guatr, subklinikk ve aşikar hipotiroidi, zeka geriliği, fizikî gelişme bozukluğu.
Erişkinlerde: Guatr ve komplikasyonları, hipotiroidi, zeka geriliği, kısırlıkta artma, bizatihi hipertiroidi, radyasyona karşı hassaslıkta artma.
