Guatr nedir?
Boyun ön kısımda bulunan tiroid (kalkan) bezinin iltihap ve kanser dışındaki bir sebeple büyümesine guatr denir.
Tiroid bezinin vazifesi nedir?
Tiroid bezi boynumuzun ön kısmında yerleşik, iki kesimli, küçük bir içsalgı bezidir. Salgıladığı hormon ile bedenimizin çalışma suratını belirler. Ürettiği hormon azalırsa bedenimizin çalışma suratı düşer, fazla hormon salgılarsa bedenimizin çalışma suratı artar.
Guatr nasıl bir hastalıktır? ‘Ben guatr hastasıyım’ denilince ne anlamak gerekir?
Guatr tek bir hastalık değildir. Belirtileri ve tedavileri birbirinden farklı hastalıklar kümesidir. Bu sebeble guatr hastasıyım demek, biz tabipler için yetersiz bir tanımlamadır. Tiroid bezinin iltihaplarını ve kanserlerini bir kenara bırakırsak, guatr hastalıklarını üç ana kümeye ayırabiliriz. Bu kümeler da kendi içinde alt kümelere ayrılır.
Bunlar:
1. Tiroid bezinin az hormon salgıladığı durumlar; hipotiroidi hastalığı. Daha çok iç hastalıkları yahut endokrinoloji uzmanlarının tedavi ettiği hastalıklardır. Bezin salgıladığı hormon yetersiz olduğu için bedenin suratı yavaşlar, hareketler ağırlaşır, hisler donuklaşır. Bu hastalara gereken hormon ilaç biçiminde verilerek tedavi edilir.
2. Hormon dengesizliği olmayan guatr hastaları. Bu kümede üç çeşit guatr bulunur. Birincisi tiroid bezinin istikrarlı halde tamamının büyüdüğü (diffüz guatr); ikincisi, tiroid bezinde tek bir yumrunun (nodül) olduğu (soliter tiroid nodülü) ve üçüncüsü tiroidde çok sayıda yumrunun olduğu (multinodüler guatr) hastalıklar.
3. Tiroidin fazla hormon salgıladığı hastalıklar. Bu kümeye zehirli guatr da denilir. Bedende fazla tiroid hormonu bulunması sebebiyle bedenin çalışma suratı artmıştır. Ellerde titreme, kalp çarpıntısı görülür. Bu kümede da üç tip guatr vardır. Birincisi bezin tamamının büyüdüğü (Basedow Hastalığı), ikincisi fazla hormon salgılayan tek bir yumrunun olduğu (Toksik Adenom), üçüncüsü irili ufaklı çok sayıda yumrunun olduğu (Plummer Hastalığı) hastalıklar.
Hastalığın belirtileri nelerdir?
Üstte saydığımız hastalık çeşitlerine nazaran guatr hastasının şikayetleri de değişir. Hormonların fazla üretildiği (zehirli guatr) tiplerde, ellerde titreme-terleme, kalp çarpıntısı, sonluluk, gözlerin yuvalarından taşması, ishal, iştah artması fakat kilo alamama, adet düzensizlikleri görülür. Hormonların az üretildiği durumlarda ise hareketlerde ve hislerde yavaşlama, ellerde kuruma, saçlarda kuruma-dökülme, adet düzensizlikleri görülür. Hormonal dengesizliğin olmadığı tiplerde yalnızca tiroid bezinde büyüme yahut nodül oluşumu görülür . Bu hastalıkların hepsinde tiroid bezi büyüyebilir, nodül oluşabilir.
İç/dış guatr, dişi/erkek guatr, zehirli guatr nedir?
Tıbbi olarak bu türlü bir sınıflama olmamasına karşın hastalara durumunu açıklarken kullanılan tabirlerdir. Tiroid bezinin büyümediği, muayenesinin olağan olduğu, yalnızca hormon dengesizliği olduğu durumda guatr hastalığı iç guatr olarak açıklanmış olabilir. Fazla hormon salgılayan guatr hastalığını “zehirli” guatr olarak isimlendiriyoruz. Ameliyat sonrası nüks eden guatr hastalığını açıklamak için de “dişi guatr” terimi kullanılmış. Yeniden de bu tabirler tıbbi bir ayırımı tabir etmezler.
Guatr hastalıklarının iyot ile ilgisi nedir? İyot alsak hastalığı maniler miyiz?
Tiroid bezi İyot elementini kullanarak hormon üretir. Bu elementin eksik olduğu yerlerde guatr çok görülür. İyot eksikliğinin giderilmesiyle guatr hastalığı engellenir.
Guatr hastalığı olduğundan şüphelenen bireye hangi testler yapılıyor?
Basitçe kandaki hormon ölçülerini denetim etmek ve tiroid bezinin yapısını görmek için ultrason yaptırmak ekseriyetle teşhiste kafidir. Bu iki testten sonra gerekli görülürse sintigrafi ve iğne biopsisi üzere öteki testler de yapılır.
Guatr hastalıkları teşhis edildikten sonra nasıl tedavi ediliyor?
Tedavide üç durum kelam bahsidir.
1.Hormon yetersizliği olan guatr hastalarına bu hormon ilaç biçiminde verilir.
2.Hormon fazlalığı olan hastalara hormon üretimini engelleyecek ilaçlar verilir. Hormon düzeyi olağana inince ameliyat yahut radyoaktif iyot ile son tedavi yapılır.
3. Hormon dengesizliği olmadığı lakin tiroid bezinde nodüllerin olduğu durumda da çoklukla ameliyat gerekir.
Her guatr hastalığı ameliyat gerektiriyor mu?
Tiroid bezinin büsbütün büyüdüğü ya da içinde nodüllerin olduğu durumda ameliyat bir tedavi seçeneğidir. Her guatr hastalığı ameliyat gerektirmez. Bir guatr hastasını ameliyat etmek için dört sebeb vardır:
1.Boynunda büyümüş guatrın oluşturduğu estetik problem
2. Büyümüş guatrın ya da nodüllerin yemek borusunu ve soluk borusunu sıkıştırmalarından kaynaklanan şikayetler olması
3. Büyümüş guatrın hormon dengesizliği yapması
4. Guatrda kanser tesbit edilmesi yahut kanser şüphesi
Guatr hastalığında kanser olur mu?
‘Guatr, tiroid bezinin kanser harici büyümeleridir’ diye tanım etmiştik. Lakin bu büyümelerin kanser olup olmadığı lakin kimi incelemelerden hatta ameliyattan sonra muhakkak olur. Münasebetiyle bütün guatrlı hastalar düşünüldüğünde %15 oranında kanser gelişme ihtimali vardır.
Ameliyattan öbür tedavi prosedürleri var mı?
Her guatr ameliyat ile tedavi edilmez. Üstte saydığımız hastalıkların birtakım tiplerinde ilaç tedavisi, bazısında radyoaktif iyot tedavisi (radyasyonlu ilaçla tiroid bezinin tahrip edilmesi), bazısında da ameliyat gerekir.
Guatr ameliyatında ne yapılıyor?
Tiroid bezinin hastalıkları çeşitli olduğu üzere ameliyatları da çeşitlidir. Tiroid bezinin iki modüllü olduğunu belirtmiştik. Ameliyatta bu kesimlerden biri büsbütün çıkarılabilir, her iki modülü çıkarılabilir yahut her iki kesiminden bir ölçü çıkarılabilir. Ne kadar tiroid bezi çıkarılacağı, yani bu ameliyat seçeneklerinden hangisinin uygulanacağı hastalığın çeşidine nazaran planlanır.
Ameliyatta ne üzere riskler var? Ses telleri ziyan görebilir mi?
Guatr ameliyatları günümüzde epeyce itimatla yapılan ameliyatlardır. Her ameliyatta olduğu üzere guatr ameliyatında da istenmeyen durumlar olabilir. Bunların en başında da ses tellerinin ziyan görmesi riski vardır. Fakat bu durum %3-5 (yüz guatr ameliyatından 3 ile 5’inde) oranında görülür. Ameliyat safhasında kanama ve paratiroid bezlerinin ziyan görmesi (vücut kalsiyum istikrarını ayarlayan bezlerin hasarı) öbür risklerdir. Günümüzde ses tellerinin hudutları korumak için ameliyat esnasında aygıtlar kullanılarak ses teli hasarlarını azaltmak mümkündür.
Ameliyat yahut ilaç tedavisi sonrası guatr tekrar eder mi?
Evet edebilir. Hormon eksikliği ilaçlarla giderildikten sonra hastalık tekrar edebilir. Bazen nodüller ilaçlarla geriledikten sonra tekrar büyüyebilirler. Bu durumda hasta tekrar değerlendirmeye ve tedaviye alınır.
Ameliyat edildikten sonra da guatr tekrar edebilir. Bilhassa çok sayıda nodülü olan guatr hastalığında geride bırakılan tiroid dokusunda da nodül kalmışsa vakitle bu nodüller büyüyüp guatrın tekrar etmesine yol açabilir. Bu sebeble birinci başta ameliyatı, hastalığa uygun planlamak değerlidir.
Ameliyat olan hastaların denetimleri var mı?
Hastalığının çeşidine nazaran ameliyat sonrası hiç ilaç kullanmadan ömür uzunluğu yaşayabileceği üzere, ömrünün geri kalanında ilaç kullanmak zorunda olan hastalar da vardır. Fakat bütün guatr hastaları hastalıklarına bağlı olmak üzere muhakkak aralıklarla denetim edilmelidirler ki hem hastalığın tekrarından korunsunlar hem de oluşabilecek istenmeyen durumlar erkenden tedavi edilebilsin.