Safra kesesi taşları nasıl oluşuyor?
Safra bilhassa kolesterol, lesitin ve safra tuzlarının belirli bir oranda olması lazım ki içindeki bu kimyasal karışım sıvı halde bulunsun. Şayet lesitin, kolesterol ve safra tuzlarının ortasındaki oranlar değişirse sıvı, katı hale geçiyor. Safra kesesinde bekleyen safrada bu oran bozulduğu vakit küçük küçük çökeltiler oluşmaya başlıyor. Bunlar vakit içerisinde büyüyor ve taşları oluşturuyor.
Safra taşı çeşitleri oluyor mu?
Evet, safra taşları içerdikleri kimyasal hususa nazaran farklıdırlar. Koyu yeşil yahut siyah taşlar Pigment taşlarıdır. Kolesterol taşları ise sarı yahut toprak rengidir.
Safra kesesi taşı oluşumu yaygın mı?
Çok yaygın. Yaşla birlikte artıyor. Bütün ölümlere bakıldığında, yüzde 11-36’sında safra kesesi taşına rastlanıyor. Obezite, gebelik, Crohn hastalığı üzere durumlar taş gelişimini artırıyor. Bilhassa kırmızı kan kürelerinin dönüşüm suratının yüksek olduğu kan hastalığı olan şahıslarda daha sık görülüyor. Bayanlarda, erkeklere oranla üç kat daha fazla rastlanıyor.
Neden bayanlarda daha sık görülüyor?
Muhtemelen hormonlardan kaynaklanıyor lakin kesin olarak bilinen bir nedeni yok.
Safra kesesi taşı oluşumunun beslenme alışkanlığı ya da ömür biçimiyle bir ilgisi var mı?
Muhtemelen var. Lakin bunu önleyecek somut bir beslenme teklifimiz yok. Yani şunu yersen ya da yemezsen safra kesesi taşı oluşumunun önüne geçebilirsin diyemiyoruz. Kilolu insanlarda bilhassa kısa müddette süratli kilo kaybı olanlarda görülme sıklığı daha yüksektir. Özet olarak safra kesesi taşı oluşumunu dış etkenlerle engellemenin bir yolu yok. Hasebiyle önüne geçmek de mümkün değil.
Safra kesesi taşının belirtileri neler?
Safra kesesinde oluşmuş olan taşların bir kısmı hiç belirti vermez. Hastalar birden fazla vakit sağ kürek kemiği üzerindeki ağrının kas ağrısı, kulunç tanımlamaları ile safra kesesi taşı ile alaka kuramazlar. Belirti verenlerde en kıymetli işaret ise ağrıdır. Ağrı karnın sağ üst tarafında, ekseriyetle şiddetli bir halde birkaç saat sürer. Bazen sırta, sağ omuza vurur. Çoklukla ani başlar. Yemeklerle alakası vardır ve sıklıkla yemek sonrası ortaya çıkar. Sıklıkla bulantı ve kusma olur. Bu şikayetler kendi kendine ya da ilaç tedavisiyle geçebilir. Ağrı 24 saati geçerse tıkanmanın kalıcı olduğunu düşünmek gerekir. Yani belirtilerden birisi, safra kesesindeki taşın bir yeri tıkayarak geçip gitmesidir. Geçmeyen ağrı, taşın safra kesesinin giriş kanalını tıkadığı manasına gelebilir. Taş, safra kesesi kanalını tıkarsa o vakit akut kolesistit hastalığı ortaya çıkar. Bu hastalığın yüzde 95’i safra kesesi taşına bağlıdır. Çok daha düşük oranda tümörlere de bağlı olabilir. Bu hastalar çoklukla süreksiz ağrı atakları geçirmişlerdir. Bu durumda; karnın sağ üst tarafında, orta ya da daha şiddetli kalıcı bir ağrı vardır. Bu ağrı muayenelerde de kendini aşikâr eder. Anlaşılması çok kolaydır. Bazen ağrı dışında hastanın hafif ateşi, iştahsızlığı, bulantısı ve kusması vardır. Hasta hareket ettikçe ağrı artar ve vakit içerisinde şiddetlenir. Safra kesesi taşları kalp hastalıklarını, mide hastalıklarını taklit edebilir. Bir hastamızda safra kesesi ameliyatı sonrası geçen diğer sebebi ortaya konamayan boyun ağrısı belirtisi vardı.
Başka belirtileri var mı?
Safra kesesi taşının bir öteki belirtisi taşın safra kesesinden düşüp ana safra yolunu tıkamasına bağlı olarak, karaciğerden çıkan safranın bağırsağa ulaşamaması ve kanda birikmesi nedeniyle gelişen sarılıktır. Eşlik eden şiddetli ağrı nedeniyle teşhisi kolaydır. Sarılık, taşın kanalı tıkamasından birkaç gün sonra ortaya çıkar.
Safra kesesinde taşı olan hastalarda; karında gaz, yemekten sonra rahatsızlık, şişkinlik hissi, hafif bulantı, yemek dokunması üzere çok spesifik olmayan şikayetler de sıkça görülür.
Safra kesesi taşının yol açtığı tıkanma öbür hangi hastalıklara yol açar?
Safra kesesi ve yollarında bulunan taşlar mikropların tutunması ve üremesi için uygun yapılardır. Bu nedenle taşı olan hastaların büyük bir kısmının safrası mikrop barındırmaktadır. Olağan safra akışı sürerken bu durum ekseriyetle sorun yaratmaz fakat taş tıkanmaya neden olursa bu mikroplar kolanjit diye isimlendirilen karaciğer yetmezliğine de yol açabilen safra yolları iltihabına neden olabilir. Kanda mikrop üremesine dahi neden olabilir. Acil ERCP teşebbüsü ve safra kesesi ve yolları ameliyatı gerekebilir. Safra kanalı tıkanmalarının yol açtığı başka değerli hastalık ise pankreatitistir.
Belirti vermeyen safra kesesi taşların tanısı nasıl konulur?
Safra kesesi taşları ultrasonografi ile teşhis edilirler.
Belirti vermeyen safra kesesi taşların tanısı nasıl konulur?
Safra kesesi taşları en âlâ ultrasonografi ile teşhis edilirler.
Hiçbir şikayete yol açmayan bu taşların alınması gerekir mi?
Bu çok kıymetli bir sorun. Bunu hastayla tartışmak gerekir. Sessiz safra kesesi taşlarının yüksek bir ihtimal ile önemli meselelere yol açtığı konusunda bilgi yok. Bu hususta farklı görüşler var. Bunların sorun çıkarma riski birkaç çalışmaya nazaran yaklaşık yılda yüzde 2. Yani hasta, “Hiçbir şikayetim yok. O yüzden şimdilik orada kalabilirler. Sorun çıkartırsa aldırırım” diyerek ileride oluşabilecek rahatsızlıkların riskini göze alabilir. Bu, bugün için yanlışsız olarak kabul edilebilen tıbbi yaklaşımlardan birisidir. Bir öbür seçenek de taşın, uygunsuz bir vakitte önemli bir sorun çıkartabileceği varsayılarak daha agresif davranılması ve şikayete neden olmasa dahi ameliyatın gerçekleştirilmesidir. Bugün için ikisi de gerçek bir yaklaşım. Lakin bilhassa genç insanlarda cerrahi tedavinin biraz daha ön plana çıkması gerekir diye düşünüyorum. Burada en kıymetli nokta, bu bilgi ve risklerin hastayla paylaşılması ve kararın ortak olarak verilmesi yani karar verme süreçlerine hastanında iştirakinin sağlanması.
Tedavi usulleri nelerdir?
Safra kesesi taşının tek tedavi metodu taşın olduğu safra kesesinin ameliyatla çıkarılmasıdır. Geçmişte ilaçla eritilmesi, böbrek taşlarına benzeri bir kadro aletlerle taşların kırılması üzere prosedürlerle tedavi edilmesi denenmiş. Lakin bunların işe yaramadığı anlaşılmış. Zira sorun oradaki taşların yok edilmesi değil; safra kesesinin kendisinin hastalığıdır. Şayet ana sistem ortadan kaldırılmazsa taşlar tekrar oluşur. Örneğin, ilaç tedavisiyle taşları eritebilirsiniz –ki bu zahmetli bir yöntemdir- lakin birkaç hafta sonra birebir yerde yine taş oluşur. Taşları kırdığınız vakit da birebir şey geçerlidir. Hatta kırılan taşlar daha büyük sıkıntılara yol açtığı için artık hiç uygulanmıyor. Onun için bu taşların ana safra kanallarında değil de, durağan safranın bulunduğu safra kesesinde ortaya çıktığını düşünürsek tedavi, taşların oluştuğu yeri ortadan kaldırmak olmalıdır. Ek bir sorun varsa, örneğin taş, ana safra kanalının alt ucunu tıkadıysa o vakit natürel ki ek öbür tedaviler de (ERCP) uygulamak gerekiyor.
-SAFRA KESEMDE TAŞ VAR, LAKİN ŞİKAYETİM YOK AMELİYAT OLMAM GEREKİR Mİ?
Eskiden belirti vermeyen safra kesesi taşları ameliyat edilmezdi. Ameliyatın riskleri daha fazlaydı. Bu gün beklemekle ortaya çıkacak riskler ameliyatın risklerinden daha fazladır.Yaş ilerledikçe kalp ve akciğer hastalıkları geliştiğinde, safra kesesi ameliyatının riskinin artacağı düşünülürse ameliyatı erkenden yapmak daha avantajlıdır. Fakat şeker hastalarında şikâyet olmasa da ameliyatı erken periyotta yapmak gerekir.
Ameliyat kural mıdır?
Taşı düşürme yahut kırma sistemi yok mudur?
Safra taşlarının hala geçerli tek tedavisi ameliyattır. Böbrek taşlarında olduğu üzere kırma ve düşürme üzere tedavi prosedürleri yoktur. Safra kesesi taşları düşürüldüğü vakit daha önemli diğer hastalıklar olur. (SARILIK, PANKREAS İLTİHABI)
Safra kesem büsbütün mi yoksa yalnızca kesedeki taşlar mı alınacak?
Safra taşları, safra kesesinin bir hastalığıdır. Yalnızca taşlar alınacak olsa bir müddet sonra tıpkı taşlar tekrar oluşur. Ayrıyeten safra kesesi olmadan da olağan hayatımızı devam ettirebiliriz. Bu sebeple yalnızca taş almak formunda bir tedavi yoktur; safra kesesi, taşlarla birlikte alınır.
Safra kesesinin alınması bedende bir eksikliğe de yol açmıyor değil mi?
Evet, lakin alışılmış ki bir hastalık varsa ve bir probleme neden oluyorsa alınmasında bir sakınca yok. Yoksa durup dururken birtakım organlar çalışmıyor diye bedenden alınmaz. Safra kesesi üzere diğer organlar da var, appendiks üzere.
Safra kesesi taşı çocuklarda görülebiliyor mu?
Evet, düşük oranda da olsa küçük çocuklarda dahi görülebilir. Ancak bunların altında sıklıkla anatomik bozukluk ya da bir kan hastalığı vardır. Onlar da, yetişkinler üzere ameliyat edilmelidir.
Gebelik devrinde oluştuğunda da hasta ameliyat edilebilir mi?
Gebelik periyodunda, safra kesesindeki taş tesadüfen saptandıysa bu devirde rastgele bir müdahalede bulunmamak lazım. Lakin bir komplikasyona neden olduysa gebelikten bağımsız, gebelik var iken de ameliyat etmek lgerekir. Bu ameliyat, gebeliğin son devrinde dahi olsa gerçekleştirilebilir.
Ameliyat olmazsam ne olur?
Öncelikle, hazımsızlık şikâyeti devam eder. Daha berbatı şayet taşlar safra kesesinden çıkıp safra yollarına düşecek kadar küçük ise (birkaç milimetre) safra kanalında tıkanmaya, münasebetiyle şiddetli ağrıya ve sarılığa yol açarlar. Biraz daha büyük olanlar, safra kesesinin çıkışını tıkayarak safra kesesinin şişmesine ve iltihabına sebep olurlar; bu durumlar acil ameliyatı gerektirirler.
-Ameliyat sonrası işime ne kadar müddette dönebilirim?
Hastalar ortasında farklılık olmakla birlikte kapalı ameliyatta bazen 3. gün, bazen bir hafta sonra, açık ameliyatta 10 – 15 gün sonra işe dönülebilir.
Ameliyat olursam hastanede ne kadar müddet kalmam gerekir?
Safra kesesi taşından öteki bir hastalığınız yoksa kapalı ve açık ameliyat için 1 gün hastanede kalmak kafidir.
Safra kesem alınırsa hayatımda bir değişiklik olur mu?
Hayır, bir değişiklik olmaz. Ameliyattan sonra safra kesesinin misyonunu karaciğer üstlenir. Yağ sindirimi için gereken safra süratlice karaciğerde üretilip depolanmadan barsaklara salınır. Bu ahenk sürecinde de süreksiz olarak hazımsızlık hissedilebilir. Bu müddette ilaç tedavisi uygulanır. Beden yeni duruma alışınca öteki ilaca gerek kalmaz.
Ameliyattan sonra pansuman gerekir mi?
Ameliyattan 1 gün sonra pansumanınız açılır ve yara açık ve kuru bırakılır. Muhakkak pansuman yaptırtılmaz. Pak, kuru steril yaraya yapılacak pansumanlar güzelleşmekte olan eptel hücrelerinin ziyan görmesine ve yaraya dışarıdan sonradan mikrop girmesine yol açar.
Ameliyattan sonra reçete yazıyor musunuz? İlaç kullanacak mıyız?
Ameliyattan bir gün sonra artık hasta değil, yaralısınız. Komplikasyonsuz, drensiz bir hastaya taburcu olurken yalnızca ağrınız olursa her hangi bir ağrı kesiciyi tok karnına bir kaç sefer alabileceğini, tertipli her hangi bir ilaç kullanımına gerek olmadığını söylemekteyiz.
Ameliyattan sonra perhiz yapacak mıyız?
Hayır. Hiç bir perhiz önermiyoruz. Öteki bir hastalık nedeniyle yasaklanmamışsa acı, turşu özgürdür. Yalnızca ameliyattan sonraki birinci hafta karın içine giren davetsiz konuklar olan cerrahi aletler nedeniyle barsaklar bir müddet küsmekte, kasılma hareketleri azalmaktadır. Bu nedenle karın içinde barsakların sığmayışı üzere bir şişkinlik ve rahatsızlık hissi olmaktadır. Faal hayata erken dönmekle bu sorun 3-4 gün içerisinde son bulmaktadır.
Artık hiç yumurta yiyemeyecek miyim?
Yumurta yemek özgürdür. Safra kesesi hastalıkları sırasında yağlı ve yumurtalı yiyeceklerin safra kesesi kasılmasına neden olduğu için sakınılması önerilir. Ameliyattan sonra bu sakınca ortadan kalkmıştır.
Ameliyattan sonra istirahat yapacak mıyız?
Hayır. İstirahat barsak hareketlerinin dönüşünde gecikmeye, yara yerlerindeki ağrıların daha uzun mühlet devam etmesine neden olmaktadır. Günlük hayatınıza ameliyat sonrası 2. gün kaldığınız yerden devam edebilirsiniz. Ağır kaldırmak, merdiven çıkmak, namaz kılmak, cet binmek, otomobil kullanmak hürdür. Paraşütle atlamak, denizde yüzmek için 1 hafta beklemeniz gerekir.
