Kanser bugün dünya tıbbının üzerinde çalıştığı hastalıkların başında geliyor. Nedenleri, oluşum sistemi ve tedavileri üzerine daima yeni bir bilgi geliyor. Bugüne kadar yapılan araştırmalardan çıkan ortak sonuç; erken teşhis ile hastaya hayat bahtı verilebildiği gerçeğidir.
Gerek erken teşhis sistemleri, gerekse farkındalığın artması sonucu birçok kanseri erken evrede yakalamak ve hatta tam kür (iyileşme) sağlamak mümkün olabiliyor. Kolon yani kalın bağırsak kanseri bu kanserlerin başında geliyor. Öncü belirtilerini yaklaşık beş yıl öncesinden gösteren bu değerli kanser tipi ve tedavisi hakkında ayrıntılıca bahsetmek gerekirse;
Öncelikle kolon ve rektumun ortasındaki fark nedir?
Kolon ve rektum yaklaşık 1.5 metre uzunluğunda ve karnın iç kısmında karşıt U formunda yer alan kalın bağırsak yapımızdır. Kolon (kalın bağırsak) kanseri tedavisi bir noktaya kadar standart bir cerrahi ile yapılırken, rektum kanseri özel tecrübe ve uzmanlaşmayı gerektiriyor. Anatomik yapıları tedavi şemaları da doğal olarak birbirinden çok farklı. Ekseriyetle bu yapılar beşerler tarafından karıştırılıyor. Bu nedenle öncelikle bu iki yapının ne oldukları ayrımının çok uygun bilinmesi gerekiyor. Anatomik olarak bakıldığında anüsten yukarı yanlışsız 15 cm.’lik kısma rektum deniyor ve bu yapı leğen kemiklerinin içinde yer alıyor. Leğen kemiklerinin dışına, karnın içine yanlışsız olan öteki kısımsa kolonu yani kalın bağırsağı oluşturuyor.
Hastalık hangi belirtilerle kendini gösteriyor?
En sık karşılaşılan belirti, makattan kan gelmesi. Lakin bu durum kalın bağırsak ya da makatı ilgilendiren birçok sorunun ortak belirtisi olmakla birlikte makattan kan gelmesi insanları tabibe getiren neden oluyor. Hastalarda en sık görülen belirtilerden biri de dışkılama alışkanlıklarındaki değişiklikler. Yani hasta bir müddet kabızken çabucak akabinde ishal gelişebiliyor. Ya da devamlı kabızlık yahut ishalle karşımıza gelebiliyorlar. Bunun yanında daima dışkılama muhtaçlığı varmış üzere hissetmek lakin tuvalette dışkılayamamak üzere değişiklikler de görülebiliyor. Ayrıyeten, karında müphem ağrılarla da kendini gösterebiliyor. Kıymetli başka bir belirti de orta yaşlardan sonra ortaya çıkan anemi. Bu, bilhassa sağ kolon kanserinin değerli bir habercisi olabiliyor.
Kolon kanseri, oluşmadan evvel hangi öncül belirtileri gösteriyor?
En değerli belirtisi, polip dediğimiz, kalın bağırsağın değişime uğraması durumu. Bağırsağın iç yapısı olan mukozada evvel kabarıklık oluyor ve sonrasında bu yapı büyüyerek polip ortaya çıkıyor. Vakitle polip büyüyerek bir yükselti oluşturuyor. Büyümenin devam etmesiyle birlikte polipin en zirvesinde çürüme yani kanserleşme başlıyor. Yeniden vakit içinde zirveden aşağıya yanlışsız kanser yayılıyor. Böylelikle iç derideki bu değişim belirli bir vakitten sonra ziyan vermeye başlıyor. Poliplerin kanserleşmeye başlayıp yayılması yaklaşık 4-5 yıllık bir müddette gerçekleşiyor.
Her polip oluşumu kanserleşir mi?
Polipler olağanda 50 yaşına kadar çok fazla görülmez. 50 yaşından sonra da toplumda yüzde 5-10 civarında rastlanır. 70 yaşından sonra yapılan otopsi incelemelerinde ise görülme oranının yüzde 20’lere çıktığı görülüyor. Bu demektir ki polip oluşumu yaşla birlikte artıyor. Lakin polip görülen herkes kolon kanseri olmaz. Poliplerin uzunluğuna, biçimine ve yapısına nazaran kanserleşme oranı da değişiyor. Örneğin, 1 cm.’nin altındaki poliplerin kanserleşme oranı çok düşükken, büyüklüğü 1 cm.’nin üzerine çıktığında kanserleşme oranı da yükseliyor. Polip büyüdükçe kanserleşme riski artıyor. Lakin kesinlikle belirtilmesi gereken bir nokta var ki, poliplerin hepsi kanserleşmese de kesinlikle denetim altında tutulmaları ve biyopsi yapılması gerekiyor. Kıymetli bir öbür nokta da polipler kanserleşmeden alındığı takdirde kolon kanser riski de sıfırlanmış oluyor.
Poliplerin varlığı nasıl anlaşılıyor?
Teşhis yolları içinde hem pratik olması hem de gerçek sonuçlara ulaşılması açısından en yaygın kullanılan sistem kolonoskopi. Birtakım hastalarda poliplere bağlı kanama oluşabiliyor. Lakin kanamanın olması kanserleşme açısından tehlikeli bir durum; riskin arttığının kıymetli bir göstergesi.
Kolon kanserinin önlenebilir bir kanser midir?
Katiyetle evet. Kolon kanserlerinin yüzde 85’e yakını önlenebiliyor. Fakat, unutulmaması gereken çok değerli bir nokta var; bunun için erken teşhis konulması koşul. Teşhis konulmasında da kolonoskopi altın seçenek.
Kolon kanserinde kimler risk altında?
Kalın bağırsak kanseri aslında her yaşta ortaya çıkabilen bir kanser. Lakin 50 yaş sonrasında risk artıyor. Kalın bağırsak kanseri rastgele bir yaşta ortaya çıksa bile hastaların yüzde 70’inden fazlası 50 yaşın üzerinde olan bireyler. Bu yaştan sonra risk, her 10 yılda ikiye katlanarak artıyor. Bu nedenle 50 yaşını geçmiş şahıslar risk kümesi içine girmiş oluyorlar. Bunun yanında, birinci derecede kan bağı olanlarda kolon kanseri olması, ailesinde polipozis hastalığı bulunması, yumurtalık ve rahim kanseri olan bayanlar, uzun yıllar ülseratif koliti olanlar riskli kümede yer alıyor. Bu nedenle bu bireylerin daha erken vakitte kolonoskopik tetkiklerinin muhakkak aralıklarla yapılması gerekiyor. Ayrıyeten kolan kanserlerinde tam olarak ispatlanmamış olsa da endüstriyel besinleri fazla tüketenler ve çok kilolu olanlar risk kümesinde yer alıyor.
Kolon kanseri agresif- saldırgan bir kanser mi?
Şayet bir sıralama yapacak olursak organ kanserleri içerisinde kolon kanserleri; akciğer, pankreas, mide, karaciğer üzere organların kanser cinslerinden çok daha uygun bir seyir gösteriyor. Lakin şunu da çabucak belirtmemiz gerekiyor, bu durum ileri evrelerde olmayan, metastaz yapmamış olanlar için geçerli. Erken evrede yakalayabilmenin de en düzgün yolu kolonoskopi.
Klinik bulgu olarak sol kolonda yer alan kanserler daha çabuk tıkanma belirtisi vererek karşımıza çıkarken, sağ kolon daha geniş çaplı olması nedeni ile tıkanma belirtisinden çok, genelde anemi dediğimiz kansızlık, halsizlik üzere durumlarla karşımıza çıkıyor. Bu nedenle sağ kolon tümörleri biraz daha geç teşhis alıyor. Bu durum nedeni ile de belirli yaştaki bireylerde ortaya çıkan anemilerde vakit geçirmeden öncelikle kolonoskopi ve mide içinde gastroskopi kesinlikle yapılmalı. Böylelikle mümkün bir kolon yahut mide tümöründe sinsice gelişen kanama erken olarak yakalanmış oluyor.
Kolon kanserinde tedavi yaklaşımı nasıl?
Kolon kanserinin tedavisi, ameliyatla o kısım kolonun alınması halinde yapılıyor. Bu ameliyatta tüm lenf bezlerinin ve şayet varsa yapışık etraf organların birlikte hepsinin geniş bir halde çıkarılması gerekiyor. Ameliyatlar açık yahut laparoskopik yolla yapılıyor, lakin sağ kolon tümörlerinde açık ameliyat ile daha güzel sonuçlar alınıyor. Hastanın şişman olması cerrahiyi zorlaştırıcı bir etken. Bu hastalarda cerrahi komplikasyonlara daha sık rastlanıyor.
Ameliyat sonrasında hasta nelere dikkat etmeli?
Ameliyattan 7-10 gün sonra cerrahi düzelme oluyor. Şayet hastada lenf bezi tutulumu varsa hasta bir ay içerisinde kemoterapi için yönlendiriliyor. Birtakım durumlar dışında lenf bezi negatif hastalarda kemoterapiye gerek görülmüyor. Ameliyat olan hastaların birinci iki yıl, 4-5 ay aralıklarla ve daha sonra altı ayda bir, ameliyattan üç yıl sonra ise senede bir defa kesinlikle ameliyat eden cerrah tarafından takip edilmesi koşul.
Kolon kanserinde tam kür sağlamak mümkün mü?
Elbette mümkün. Birinci ve ikinci evrede saptandıysa yüzde yüze yakın oranda tam kür sağlanıyor.
Kolon kanserinin yaygınlığı ne ve neden değerli bir kanser tipi?
Her iki cinste görülen organ kanserleri içerisinde kolon ve rektum kanserleri, akciğer kanserinden sonra görülme sıklığında ikinci sırada yer alıyor. Yaygınlık açısından bakıldığında oluşumu ve sıklığı bu derece yaygın olmasına karşın erken yakalandığında düzgünleşme oranlarının yüksek olması kalın bağırsak ve rektum kanserinin kıymetini artıyor. Akciğer, göğüs, pankreas üzere başka organ kanserlerine bakıldığında kanserin direkt olarak başladığını görüyoruz ve bu organ tümörleri erken yakalanmış olsalar dahi ‘kanser’ olarak teşhis alıyorlar. Lakin kolon ve rektum kanseri, bu kadar sık görülmesine karşın hastalık çabucak kanser olarak başlamıyor. Kanser tanısı almadan evvel kanser öncesi oluşumlar (polipler) ile kendini gösteriyor. 100 tane kolon ve rektum kanserinin 85’i bu öncülerden başlayıp kansere dönüşüyor. Şu halde bu öncülerin daha evvelden saptanması ve yok edilmesi ileride oluşacak bir kolon ve rektum kanserinin önlenmesini sağlayabiliyor.
Polipler olağanda 50 yaşına kadar çok fazla görülmez. 50 yaşından sonra da toplumda yüzde 5-10 civarında rastlanır. 70 yaşından sonra yapılan otopsi incelemelerinde ise görülme oranının yüzde 20’lere çıktığı görülmektedir.
Erken teşhis için ne yapılması gerekiyor?
Gaitada bâtın kan aranması bir teşhis tekniği olmakla birlikte yüzde 30 oranında doğruluk sağlıyor. Birden fazla defa en az iki defa 3-5 gün orta ile tekrarlamak gerekiyor. Ayrıyeten bu test, erken teşhisten çok, artık oluşmuş bir kanserin ortaya konmasına düşük oranda teşhisi imkanlı kılıyor.
Erken teşhis için temel olan kolonoskopik tetkik. Üstte da bahsettiğimiz üzere, bu tıpkı vakitte kanser olmadan önlenmesini de sağlayabiliyor.
Şayet hastanın kalın bağırsağında polip varsa kesinlikle kolonoskopla alınır. Şayet alınamayacak durumda ise poliplerden biyopsi yapılıyor. Patoloji raporunda kanserleşme belirtileri saptanırsa kesinlikle ameliyat gerekiyor. Kimi durumlarda büyük poliplerde yüzeysel alınan biyopsilerde kanser saptanamayabiliyor. Bu nedenle yeniden polipin iç kısımlarında bir kanser odağı taşıyabilme mümkünlüğü ile bu büyük polipli kolon kısmının ameliyatla alınması en sağlıklı yol oluyor. Lakin bu bireylere cerrahi sonrasında da belirli aralıklarla (ilk birkaç yıl 1-2 senede bir olmak üzere) kesinlikle kolonoskopik tetkik yapılıyor.
Hiçbir şikayeti olmayan bir şahsa esirgeyici hedefli, 50 yaşından sonra birinci kolonoskopi yapılmalı. Bu denetimde rastgele bir şey saptanmazsa beş yıl sonra tekrar kolonoskopi yapılmalı. Lakin yaş ilerledikçe polip oluşumunun artacağı da unutulmamalı. Ailesinde kolon kanseri geçirmiş olan bireylerin denetimlere daha erken başlanması gerekiyor. Bu bireylerde birinci kolonoskopinin 40-45 yaşında yapılması ve üç yıl ortayla tekrar edilmesi, hastalığın erken tanınmasında ehemmiyet kazanıyor.
Kalın bağırsak kanserlerinden korunmak için ne yapılmalı?
Şahısların kolonoskopik tetkikten çekinmemeleri çok kıymetli. Kişi 50 yaş sonundaysa ve üstte sayılan belirtileri gösteriyorsa birinci kolonoskopilerini yaptırmaları gerekiyor. Kolonoskopi sırasında yakalanan poliplerin çıkarılması kanserin önlenmesindeki en kıymetli etken.
Bunun dışında birçok kanser cinsinde olduğu üzere aşağıdaki faktörlere de dikkat etmek gerekiyor;
1) İdman yapın: Nizamlı antrenman yapmak, birçok kanser türündün korunmak için yapılacakların başında geliyor.
2) Kilo verin: Fazla kilonuz varsa beslenme programlarıyla ve idmanla bu kiloyu vermeye çalışın. Zira fazla kilo kolon kanseri açısından risk oluşturabiliyor.
3) Sigarayı bırakın: Sigara tek başına birçok kanser için risk oluşturuyor. Kolon kanserinde de risk artışına neden olan bir öge olabileceğinden, sigara kullanılıyorsa kesinlikle bırakılmalı.
4) Aşırı alkol tüketmeyin: Yapılan araştırmalar alkolün kalın bağırsak kanseri riskini artırdığını gösteriyor. Bu nedenle çok alkol tüketiminden kaçınmak gerekiyor.
5) Sağlıklı besinlerle beslenin: Kalın bağırsak kanserinde yeme alışkanlıkları son derece kıymet taşıyor. Endüstriyel besinlerden uzak durmak, düşük yağ içeren ve yüksek lifli besinleri tercih etmekte fayda görülüyor.
