Safra kesesi nasıl bir organımızdır ve misyonu nedir?
Safra kesesi, karaciğere yapışık olarak bulunan 5- 6 cm çaplı armut biçiminde bir organımızdır. Sanılanın tersine safrayı üreten değil safrayı depolayan organdır. Safra denilen sıvı karaciğer tarafından üretilir ve safra kanalları boyunca bağırsağa akar. Bu kanallar sisteminin bir köşesinde sisteme dar bir kanal ile bağlı duran safra kesesi safrayı depolar. Besin alımını takiben (özellikle yağlı besinler ile) bağırsaklarda besinlerin sindirimi için safraya muhtaçlık artar. Safra kesesi kasılarak içindeki depolanmış safrayı sisteme gönderip bağırsağa akıtır.
Safra kesesinde taşlar neden oluşur?
Safra kesesinde depolanan safranın içeriğinin değişmesi, kimi mikroorganizmalar ve birtakım diğer nedenlerle safra ağırlaşıp taşlaşabilir. Beslenme alışkanlıklarımız ve Doğu Akdeniz’ e has kimi sık görülen kan hastalıklarının da tesiriyle bölgemizde safra kesesi taşları epeyce sık görülmektedir.
Safra kesesi taşı olan hastalar ne yapmalıdır?
Günümüzde sıhhat hizmetlerine erişimin artması ve Ultrasonografi’ nin yaygın kullanımı ile safra kesesi taşları varlığının farkındalığı epeyce artmıştır. Lakin safra kesesinde taş saptanan her hastanın kesinlikle ameliyat olması gerektiği biçiminde bir bilgi yoktur. Hiçbir şikayeti olmayan, büsbütün tesadüfen saptanan safra kesesi taşı olan hastalarda rutin ameliyat önerilmez. Bu türlü hastaların safra kesesinin önemli sorunlarını hayatlarının bir periyodunda yaşama mümkünlüğü hayli düşük olmasına karşın sıfır olmadığı da bilinmelidir. Bu hastalarda hastanın yaşı, ameliyata mahzur hastalığı, öbür sebeplerden karın cerrahisi geçirmesi üzere durumlara bakılarak hasta bilgilendirilmelidir. Hastaların safra taşına bağlı problemleri bazen farkında olmadan da yaşamış olabileceği ihtimaline karşı bahsin uzmanları tarafından görülüp kıymetlendirilmesi gerekir. Ayrıntılı öykü alınıp karaciğer enzimleri tetkik edilmelidir.
Tedavi gerektiren hastalarda tek deva ameliyat mıdır?
Safra kesesi taşlarında günümüzde en faal tedavi yolu ameliyat ile safra kesesinin içindeki taşlarla bir arada alınmasıdır. Maalesef böbrek taşlarında olduğu üzere taşın kırılması, düşürülmesi yahut eritilmesi üzere tedavi metotları yoktur. Safra kesesinin alınmas kapalı olarak (laparoskopik) yapılabilir lakin nadiren açık ameliyat ile de yapılması gerekebilir.
Bir küme hastada safra çamuru yahut ağırlaşması olarak bilinen durumlarda hastanın ameliyata mani ek meseleleri da varsa kimi ilaçlar denenmektedir fakat bu ilaçlarla uzun vadeli tedaviler önerilmez.
Halk ortasında yanlış anlaşılmalara sebep olan bir başka durum safra kesesinden safra kanalına düşen taşların ameliyatsız (narkozsuz) ağızdan girilerek (endoskopik olarak) çıkarılmasıdır. Bu süreç safra kesesi taşlarının tahlilinde değil kanaldaki taşların tedavisinde uygulanır. Safra kesesi ve içindeki taşlar durduğu sürece sorun kökten çözülmüş sayılmaz.
Sorunun kökten çözülmediği lakin kimi acil durumlarda bir öteki prosedür de safra kesesi içerisine ameliyatsız dren yerleştirilmesi sürecidir. Bu süreç Girişimsel Radyoloji uzmanlarınca lokal anestezi ile yapılmaktadır. Taşlara bağlı olarak safra kesesinin çok şişip iltihaplandığı yahut patlaması sonucu apseleştiği durumlarda şayet hastanın genel durumu ameliyatı kaldıramayacak kadar berbat ise bu formülle sorun süreksiz olarak çözülmüş olur. Fakat safra kesesi de taşlar da durduğu için kalıcı bir tedavi yolu değildir.
Safra kesesinde taş olanların ne vakit ameliyat olması gerekir?
Safra kesesi taşları iki açıdan klinik ehemmiyet arz eder.
Birincisi hastada şikayet-rahatsızlık yaratabilir. Bu rahatsızlıklar sıklıkla yemeklerden sonra artan şişkinlik, karın ağrısı, midede ekşime yanma, bulantı üzere şikayetlerdir.
İkincisi ve daha kıymetlisi ise taşların safra sisteminde yarattığı tıkanıklıklara bağlı daha önemli sorunlardır. Bunlar safra kesesi iltihabı, pankreas iltihabı, safra yolları iltihabı ve sarılık üzere bazen hayati tehlike yaratabilecek kadar kıymetli olabilir.
Sorunlar birinci etapta ise safra kesesinin alınması nispeten kolay, riskleri epey düşük bir ameliyattır. Lakin sorunlar arttıkça (safra kesesi iltihabı, safra kanallarına taş düşmesi) ameliyattan evvel yapılması gereken ek teşebbüsler ve tedaviler gündeme gelir. Ameliyatın da riskleri artar ve kapalı yapılabilme mümkünlüğü azalır.
Safra kesesinin olmaması hastada bir sorun yaratır mı?
En başta da belirttiğim üzere safra kesesi safrayı üreten değil, depolayan organımızdır. Yani safra kesesi alınsa bile sindirim sistemimizde safra bulunmaya ve vazifesini yerine getirmeye devam edecektir. Bu nedenle hastaların büyük kısmında safra kesesinin eksikliği hissedilir bir sorun yaratmaz. Hatta var olan problemlerinden kurtulan hastalar için hayat kalitesi daha da artar. Çok az bir küme hastada bağırsaklarda biriken safra süreksiz rahatsızlık hissi verse de birkaç ay içinde beden yeni sisteme adapte olacaktır.
