Meme, süt bezleri ve burada üretilen sütü göğüs başına taşıyan kanallardan oluşur. Bu süt bezleri ve kanalları döşeyen hücrelerin, üstte tanımladığımız halde, denetim dışı olarak çoğalmaları ve bedenin çeşitli yerlerine giderek çoğalmaya devam etmelerine göğüs kanseri denir.
GÖĞÜS KANSERİ RİSK FAKTÖRLERİ NEDİR ?
Bazı özellikleri taşıyan bayanlarda, göğüs kanserinin daha sık görüldüğünü biliyoruz. Bu özelliklere risk faktörleri diyoruz. Bu risk faktörlerini taşıyan bireylerin kesinlikle göğüs kanserine yakalanacakları söylenemez. Yalnızca, bu faktörleri taşımayanlara nazaran, daha fazla göğüs kanserine yakalanma olasılıkları olduğunu biliyoruz. Bu faktörleri taşımayan bireyler de göğüs kanserine yakalanabilirler. Göğüs kanserine yakalanan bayanların yarısı, bu risk faktörlerini hiç taşımamaktadır. Bu nedenle, risk faktörlerinin taşımayan şahıslar de olağan denetimlerini yaptırmalıdırlar.
Göğüs kanserine yakalanma riskini artıran faktörleri kısaca şu formda sayabiliriz;
Yaş: İleri yaş değerli bir risk faktörüdür. Yeni göğüs kanseri tanısı konan bayanların % 70’i, 50 yaş üzerindedir. Öbür bir tabirle, yaşı 50 yaş üzerinde olan bayanlarda göğüs kanseri görülme sıklığı, yaşı 50 yaşın altında olan bayanlardan 4 kat daha fazladır. Bu nedenle, 50 yaş üzerindeki her bayan, kesinlikle yılda bir kez tabibe baş vurarak muayene olmalı ve mamografi dediğimiz göğüs sinemasını çektirmelidir.
Şahsî göğüs kanseri öyküsü: Daha evvel göğüs kanseri geçirmiş ve tedavi olmuş bayanlarda, öbür göğüste kansere gelişme mümkünlüğü olağan bayanlara nazaran 3-4 kat daha fazladır.
Ailede göğüs kanseri kıssası: Aile yakınları ortasında göğüs kanserine yakalanmış bayanların, göğüs kanserine yakalanma mümkünlüğü, öteki bayanlara nazaran daha fazladır. Örneğin, kız kardeşi yahut annesi göğüs kanserine yakalanan bir bayanın, göğüs kanserine yakalanma riski, öteki bayanlardan 2- 5 kat daha fazladır. Bu bayanlar daha sık ve dikkatli izlenmelidir. Bu formda problemleri olan bayanlar, göğüs kanseri genetik danışmanlığının yapıldığı kliniklere baş vurarak risklerini hesaplattırmaları gerekir. Şayet aile geçiş riski yüksek bulunursa, genetik testi yaptırmalıdırlar. Vakfımız polikliniğinde bu hizmet verilmektedir.
Daha evvel göğüs biopsisi yapılmış olması: Göğüste bir kitle nedeni ile biopsi yapılmış ve uygun huylu bir tümör saptanmış olabilir. Kimi kanser olmayan âlâ huylu tümörlerin bulunması, kanser gelişme riskini değişik oranlarda artırabilmektedir. Bu, tümörün hücresel yapısına nazaran değişir. Örneğin, yapılan bir biopside, çıkartılan kitlenin patolojik incelemesi sonucu atipik hiperplazi tanısı konmuş bayanlarda ( bu büsbütün âlâ huylu bir tümördür), göğüs kanseri gelişme oranı olağan bayanlara nazaran daha fazladır.
Fertil çağ mühleti: Adet görmeye erken başlanması, menepoza geç girilmesi, fertil cağı uzatmaktadır. Bu sırada bayan daha uzun müddet östrojen hormonu tesiri altında kalmakta, göğüs kanseri gelişme riski artmaktadır. Erken menopoza giren bayanlarda hormon tedavisi yapılmıyor ise, göğüs kanseri riski kıymetli ölçüde azalmaktadır. Elli yaşından sonra adet görmeye devam eden bayanlarda, göğüs kanserine yakalanma riski az da olsa artmaktadır.
Doğurganlık kıssası: Birinci çocuğu doğurma yaşı kıymetlidir. Birinci çocuğunu 30 yaşından sonra doğuran bayanlarda göğüs kanseri görülme oranı 20 yaşından evvel doğuranlara nazaran 2 kat fazladır. Hiç çocuk doğurmayan bayanlarda risk hafif yükselmektedir
Sosyoekonomik düzeyin yüksekliği: Varlıklı, sosyoekonomik seviyesi yüksek olan bayanlarda, göğüs kanseri görülme oranı daha fazladır. Bu ailelerin kızları daha güzel beslendikleri için daha erken gelişmekte ve erken yaşta adet görmeye başlamaktadır. Ayrıyeten bu çocuklar büyüdükleri vakit eğitim ve iş nedeni ile daha geç evlenmekte ve daha geç çocuk sahibi olmaktadırlar. Bu nedenlere bağlı olarak fertil çağın erken başlaması, geç doğurma üzere nedenler sebep olarak sayılabilir. Ayrıyeten bunların dışında öbür faktörler de rol almaktadır.
Östrojen hormonu tedavisi görenler: Menopoz nedeni ile uzun mühlet östrojen tedavisi ( 10 yıldan fazla) gören bayanlarda, göğüs kanseri oranı artmaktadır. Lakin, hormon tedavisi almayan bayanlarda da, kalp hastalıklarında ve osteoporoz üzere sıkıntılarda artış ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, menopoz yakınmalarının azaltılması emeli ile, östrojen verilmesi önerilebilir ancak, kesinlikle bir tabip denetimi altında yapılmalıdır.
Doğum denetim hapı kullanılması: Bu bahiste farklı görüşler olmakla birlikte hafif bir risk artışı olduğu ileri sürülmektedir. On yıl evvel doğum denetim hapını bırakmış olan bayanlarda ise, bu risk büsbütün ortadan kalkmaktadır.
Alkol kullanılması: Fazla alkol alan bayanlarda, almayan bayanlara nazaran risk nispeten artmaktadır. Günde 3 bardak yüksek dereceli alkol içen bir bayanın göğüs kanserine yakalanma riski, hiç içmeyen bayana nazaran 2 kat daha fazladır. Alkol alımının günde bir kadeh ile sonlandırılması önerilmektedir.
Sigara: Sigaranın kesin bir tesiri gösterilememiştir. Ama, genel sıhhati etkilediğinden ötürü bırakılması önerilmektedir. Şişmanlık ve yağlı beslenme: Birtakım çalışmalarda şişmanlığın, bilhassa 50 yaş üzerindeki bayanlarda göğüs kanserine yakalanma riskini artırdığı gözlenmiştir. Bilhassa, doymuş yağların fazla bulunduğu yağlı et üzere yemekler ve yağlı süt eserlerinin fazla alınmasının bu riski artırdığı ileri sürülmüştür.
GÖĞÜS KANSERİ RİSKİ AZALTILABİLİR Mİ ?
Egzersiz: Ağır idman ve jimnastik yapan bayanlarda göğüs kanseri riskinin azaldığı gözlenmiştir. Bu nedenle, tüm bayanlara önerilmektedir.
Beslenme:Meme kanseri ile beslenmenin değerli alakası vardır. Zerzevat ve meyveden varlıklı beslenme, ağır yağlı yiyeceklerden uzak durulması önerilmektedir. Günlük besin alımına C vitamini antioksidanların eklenmesinin gözetici tesiri olduğu ileri sürülmektedir. Kısaca,
şişmanlığın azaltılması,
alkol alınıyorsa bırakılması.
Hafif idman yapılması(haftada 4 saat tempolu yürüyüş),
Zerzevat ve meyvenin bol tüketilmesi üzere kolay tedbirler ile göğüs kanseri riski % 30-40 oranında azaltılabilmektedir.
GÖĞÜS KANSERİ ÖNLENEBİLİR Mİ ?
Henüz göğüs kanserini kesin önleyen bir usul şimdi yoktur. Günümüzde bilinen tek metot, erken teşhistir. Erken teşhis sayesinde, göğüs kanserinin getirdiği meseleler büyük oranda çözülebilmektedir. Bu sayede hastalığın toplumda yaptığı hasar en aza indirilebilir, ömür mühleti ve kalitesi kıymetli ölçüde arttırılabilir.
Erken teşhis için bilinen en âlâ ve tesirli tahlil, bayanların risk durumlarına nazaran belirlenmiş olan muayene ve tetkik protokollarının uygulamasıdır.
GÖĞÜS KANSERİ NASIL ERKEN TESPİT EDİLEBİLİR ?
Meme kanserinde erken teşhis sistemleri, hastanın taşıdığı risk faktörlerine nazaran değişmektedir. Bu risk faktörlerinin ortasında en başta yaş gelmektedir. Daha genç yaşlarda ortaya çıkabilmesine karşın, ilerleyen yaş kümelerinde bu risk artmaktadır. Bu nedenle ilerleyen yaş kümelerinde erken teşhis için alınması gereken tedbirler, daha erken yaş kümelerine nazaran farklılık göstermektedir.
Yirmi yaş üzerindeki bayanlar, her ayın muhakkak bir periyodunda kendi kendilerini muayene etmelidirler. Bu muayene sırasında göğüs dokusunda farklılık olup olmadığı araştırılır. Şayet bir değişiklik tespit edilirse derhal bir tabibe baş vurulmalıdır. Bir değişiklik saptanmasa bile, üç yılda bir sefer doktor tarafından muayene edilmelidirler.
Kırk yaşına gelen bayanların, kendi yaptıkları periyodik muayeneye ek olarak her yıl bir sefer tabip tarafından muayene edilmeleri gereklidir. Ayrıyeten her yıl yahut iki yıl orta ile mamogrofiyi çektirmeleri gereklidir.
Elli yaşından sonra, bayanlar kendilerinin periyodik muayenelerine ve her yıl bir kere tabip muayenesine devam etmeli ve mamografi dediğimiz göğüs sinemasını her yıl çektirmelidir.
KADINLAR KENDİLERİNİ NASIL MUAYENE ETMELİDİR ?
Erken teşhis için her bayanın ayın belli bir günü kendisini muayene etmesi gerekir. Her ay sistemli olarak kendisini muayene eden bir bayan, göğsünde ortaya çıkan bir kitleyi çok daha erken fark eder.
Bayanlara kendilerini muayene etmesini öğreten çeşitli kitap ve broşürler var. Ama bu çoğunlukla yetersiz kalmaktadır. Göğüs muayenesini öğreten silikon göğüs kiti ve görüntü sinemaları bulunmaktadır. Vakfımızda göğüs muayenesi eğitimi, bu araçlar ile seminerler halinde verilmektedir.
MUAYENE SIRASINDA FARK EDİLEBİLECEK DEĞİŞİKLİKLER NELERDİR?
Aşağıda değişiklikler fark edildiğinde, gecikmeden bir tabibe baş vurulmalıdır:
Göğüste iki haftadan uzun müddet ele gelen sertlik yahut kitle,
Göğüs derisinde kalınlaşma, şişme, renk değişikliği,
Göğüs başında kalınlaşma, kızarıklık yahut yara olması,
Göğüste yahut göğüs başında içeri gerçek çekinti olması,
Göğsün biçiminde değişiklik,
Göğüs başlarının durumlarında değişiklik,
Göğüs başında ortaya çıkan akıntı.
MAMOGRAFİ NEDİR ?
Mamografi, düşük dozda çekilen bir göğüs rontgen sinemasıdır. Göğüste, muayene ile saptanamayacak kadar küçük anormalliklerin tespit edilmesi maksadı ile çekilir. Mamografinin gerçek bedeli budur. Zira, bu sayede, hastalık muayene ile tespit edilebilecek safhadan evvel saptanır. Bu nedenle kesin hayat kurtarıcıdır. Kırk yaşını geçen bayanlar her yıl yahut iki yılda bir mamografi çektirmeli ve her yıl uzman bir tabibe göğüs muayenesi olmalıdır. Elli yaşını geçen bayanlar ise her yıl mamografi çektirmeli ve tabibe muayene olmalıdır.
MAMOGRAFİ NE VAKİT ÇEKTİRİLİR ?
Mamografi çekilirken göğüs, iki katman ortasında birkaç saniye yavaşça sıkıştıfrılır. Bu nedenle göğüslerin en az hassas olduğu vakitte mamografi çekilmesi, bilhassa göğüsleri hassas bayanlara önerilmektedir. Adet bitimini takip eden hafta, göğüslerin hassasiyetinin en az olduğu vakittir. Ayrıyeten adet bitimini takip eden hafta, hormonal nedenlerle göğüslerin şişliği en alt seviyededir ve bu sırada daha güzel sonuçlar alınmaktadır. Bu sebeplerden ötürü rastgele özel bir durum olmadıkça, mamograi çekiminin, adetin bitimini takip eden haftada yapılması önerilmektedir.
MAMOGRAFİ ÇEKTİRMEYE GİDERKEN NELERE DİKKAT ETMELİ ?
Mamografi çekilirken belden üstü çıplaktır. Bu nedenle çekime gelirken iki kesim elbise giyilmesi önerilir. Bu sayede çekim sırasında belden üstü çarçabuk çıkartılabilir. Sineması etkileyebileceğinden, koltuk altlarına deodorant, talk pudrası, losyon üzere şeyler sürülmemelidir.
GÖĞÜSTE BİR KİTLE TESPİT EDİLDİĞİNDE NE YAPILMALI?
Memede bir kitle tespit edilince bunun kanser mi, yoksa diğer bir hastalık mı olduğu araştırılmalıdır. Şunu değerle vurgulamak gerekir ki, göğüste saptanan her kitle kanser değildir. Bu nedenle, göğüste kuşkulu bir kitle saptanınca, çabucak korkup telaşlanmaya ve paniğe kapılmaya gerek yoktur. Göğüste bir kitle saptandığında, bir tabibe başvurarak daha ileri tetkiklerin yapılması gereklidir.
GÖĞÜS KANSERİ NASIL TEDAVİ EDİLİR ?
Son yıllarda göğüs kanseri tedavisinde hayli kıymetli gelişmeler olmuştur. Bir çok tedavi imkanları ortaya çıkmıştır. Bu imkanlar, değerli ölçüde, hastalığın saptandığı safhaya nazaran değişir. Hastalık ne kadar erken safhada saptanırsa tedavi imkanı ve seçeneği o kadar fazla olmaktadır.
GÖĞÜS AMELİYATLARI NELERDİR ?
Günümüzde göğüs kanserinin tedavisinde, cerrahi teşebbüsün birkaç farklı uygulaması vardır. Bu uygulamalar temel olarak, göğsün alınmadan korunmasına yönelik olanlar ve göğsün tümünün çıkartılmasına yönelik olanlar olarak iki ana kümeye ayrılmaktadır. Bunlara ek olarak da, alınan göğsün yerine, plastik cerrahi teknikler ile tekrar göğüs rekonstrüksiyonu yapılması ameliyatları vardır
KEMOTERAPİ NEDİR ?
Kanser hücrelerini öldürücü ilaçlarla yapılan tedavidir. Bu ilaçlar ağızdan yahut damardan verildikten sonra tüm bedene yayılır. Ekseriyetle, tıpkı anda birkaç ilaç birlikte verildiğinde daha tesirli olduklarından, değişik kombinasyonlar halinde verilirler. Kemoterapi, makul bir müddet verilir ve sonra orta verilir. Bu ortalarda hastanın kendisini toparlaması sağlanır. Daha sonra tekrar bir müddet ilaç verildikten sonra orta verilir.
Bazı olgularda lokal olarak yapılan cerrahi tedaviye ek olarak, ilaç tedavisi de eklemek gerekebilir. Hastalarda cerrahi tedavi sonrası yapılan tetkiklerde, rastgele bir bölgede kanser kalmamış olsa bile, kollayıcı tedbir olarak bir mühlet ilaç tedavisi yapılabilir. Bu tedaviye adjuan kemoterapi denir.
HORMON TEDAVİSİ NEDİR ?
Bazı göğüs kanseri hücreleri, içerdikleri hormon reseptörleri (algılayıcıları) aracılığı ile dişilik hormonu olan östrojene hassas olabilir. Yani, östrojen hormonu bu kanser hücrelerinin büyümelerine ve artmalarına neden olabilir. Hormon tedavisinde gaye, bu biçimde östrojen reseptörü içeren ve bu hormona hassas olan kanser tiplerinde, östrojen tesirinin ortadan kaldırarak kanserin gelişmesinin önlenmesidir.
IŞIN TEDAVİSİ (RADYOTERAPİ) NEDİR?
Işın tedavisi, göğüs bölgesine ve koltuk altına uygulanarak, cerrahi teşebbüsten sonra kalma mümkünlüğü olan kanser hücrelerinin öldürülmesini sağlamak hedefi ile yapılır. Bu tedavinin de, başka tedaviler üzere birtakım yan tesirleri vardır. Bu tedaviyi gören bayanların birçok halsizlikten yakınırlar. Göğüste şişme ve yük hissi ortaya çıkabilir. Bu yan tesir yaklaşık bir yılda resen kaybolur. Tedavi edilen bölgedeki deri, güneş yanığı rengini alabilir. Bu da yaklaşık bir yıl içinde azalır.
ERKEKLERDE DE GÖĞÜS KANSERİ GÖRÜLÜR MÜ ?
Kadınlara kıyasla daha az görülmekle birlikte, erkeklerde de göğüs kanseri görülebilir. Her 100 göğüs kanserinden birisi erkeklerde görülür. 1993-1997 yılları ortasında, erkeklerde görülen göğüs kanseri oranı % 50 artış göstermiştir. Bu nedenle erkeklerin de bu hususta hassas olmaları gereklidir.
DÜNYADA GÖĞÜS KANSERİ GÖRÜLME SIKLIĞI
NEDİR?
Meme kanseri bir çok ülkede, bayanların en dehşetli sıhhat sorunu olma özelliğini taşımaktadır. Günümüzde ABD’ de, sekiz bayandan birisi göğüs kanserine yakalanmaktadır. Bu oran Avrupa ülkelerinde on bayanda birdir. Göğüs kanseri ile ilgili sayıları şu halde sıralayabiliriz;
1950-1970 yılları ortasında ABD’ de, 1milyon bayan göğüs kanseri nedeni ile hayatını kaybetti. Bu sayı ABD’nin 2. Dünya savaşı, Kore ve Vietnam savaşlarında kaybettiği insan sayısından fazladır. 1998 yılında Avrupa’da 1 milyon bayan, göğüs kanserin nedeni ile tedavi görmektedir. 2000 yılında dünyada 1 milyon bayana, yeni göğüs kanseri tanısı konacaktır. Dünyada her 11 dakikada 1 bayan, göğüs kanseri nedeni ile hayatını kaybediyor. Dünyada her 3 dakikada 1 bayana, yeni göğüs kanseri tanısı konuyor.
TÜRKİYEDE GÖĞÜS KANSERİ GÖRÜLME SIKLIĞI NEDİR?
Türkiye’ de sağlıklı bir istatistik bulunmuyor. Gerek beslenme, gerekse iklim açısından, ülkemiz kurallarına yakın sayabileceğimiz bir Akdeniz ülkesi olan İtalya istatistiklerini ülkemize uyguladığımızda, Türkiye’ de her yıl 30 bin bayan göğüs kanserine yakalanmaktadır.
Sayılar soyut kavramlar oldukları için fazla bir mana taşımayabilir. Ama bir an durup düşünürsek, yakın etrafımızda, akraba ve dostlarımız ortasında, bu sorun ile karşılaşmış birkaç tanıdığımızı, kesinlikle anımsayacağız. Sorunun hiç de sandığımız kadar bizden uzak olmadığını, güç de olsa kabul etmeliyiz.
DÜNYADA GÖĞÜS KANSERİ ARTIŞ GÖSTERİYOR MU?
Hastalığın öteki bir özelliği de, görülme sıklığının artıyor olmasıdır. Kırk yıl evvel 1960 yıllarında, ABD’ de yirmi bayandan birisinde göğüs kanseri görülürken, günümüzde sekiz bayandan birisinde göğüs kanseri görülmektedir. Hastalığın gösterdiği bu artış, tüm gelişmiş batı ülkelerinde izlenmektedir. Göğüs kanseri görülme oranı artış göstermekle birlikte, teknolojik gelişme ve erken teşhis imkanlarının artmasına bağlı olarak, göğüs kanseri vefat oranı tıpkı kalmıştır, artmamıştır.
GÖĞÜS KANSERİNDEN MEVT ORANI YÜKSELİYOR MU?
Batı ülkelerinde sivil toplum örgütlerinin çalışmaları ve hükümetlerin sıhhat siyasetleri sonucu, göğüs kanseri ile ilgili toplum şuuru epeyce yüksek düzeyde gelişmiştir. Bunun sonucu erken teşhis imkanları yaygın olarak kullanıldığı için, göğüs kanserine bağlı vefat oranı düşük kalmaktadır.
Türkiye’ de ise, bu husustaki toplum şuuru gereğince gelişmemiştir. Erken teşhis imkanları yetersizdir. Bu aksiliklerin sonucu, Türk bayanı göğüs kanseri konusunda çağdaş erken teşhis imkanlarından yoksun olduğu için, teşhis çok geç konulmaktadır. Hastaların büyük bir birçoklarında, birinci teşhis sırasında çok geç kalındığı için,uygulanacak tedavi seçenekleri fazla olmamaktadır.
GÖĞÜS KANSERİ TOPLU TARAMASI NASIL YAPILIR ?
Mamografi, göğsün rontgen sinemasının çekilerek, kanserin erken devirde saptanmasına yardımcı olan bir formüldür. Bu formül ile, toplumda makul bir yaşın üstündeki tüm bayanların göğüs sineması çekilerek, göğüs kanseri erken safhada yakalanmaya çalışılır. Bu formda toplumda göğüs kanseri taramasının yapılabildiği mamografiye, tarama mamografisi denir.
Tarama mamografisi, dünyada en yaygın kullanılan göğüs kanseri erken teşhis yoludur. Amerikan Kanser Enstitüsü, 40 yaş üzerindeki her bayanın, yılda bir kere mamografi çektirmesini ve uzman bir tabip tarafından muayene edilmesini önermektedir.