Mantarlar,(funguslar) tabiatta yaygın olarak bulunmaktadır. Bugüne kadar yaklaşık olarak 400.000 cins tanımlanmış olmakla birlikte bunlardan yalnızca 100-150 tanesi insanlarda enfeksiyon oluşturabilmektedir. Mantarlarla meydana gelen hastalıklara mikoz ismi verilmektedir. Mantarları ve mantar hastalıklarını inceleyen bilim kısmı ise mikoloji olarak isimlendirilmektedir.
Mantarlar, ökaryot yapısında olan mikroorganizmalardır. Klorofil içermedikleri için fotosentez yapamazlar ve bu özellikleri ile bitkilerden ayrılırlar. Fakültatif anaerob ya da zarurî aeropturlar. Mantarlar heterofilik mikroorganizmalardır yani karbon ve güç kaynağı olarak organik bileşikleri kullanırlar. Hidrolitik enzimlerini dış ortama salarak besinleri sindirirler ve sindirilmiş besin unsurlarını absorbsiyon yoluyla hücre içine alırlar.
Bazı mantarlarda kapsül bulunur ve polisakkarit yapısındadır. Kapsül polisakkaridi glukuronoksilomannan, galaktoksilomannan ve mannoprotein olmak üzere en az üç farklı polimerden meydana gelir. Mantarlarda hücre duvarının % 90‘ı kitin, glukan, manan, kitosan üzere polisakkarit polimerlerinden, % 10’u protein, glikoproteinler ve lipidlerden oluşur. Polisakkaritlerin çeşidi ve ölçüsü mantar çeşidine nazaran değişir. Hücre duvarı hücreye halini verir, osmatik şoktan korur, antijeniktir ve kimi enzimleri içermeleri nedeniyle de fizyolojik bir aktiviteye sahiptir. Hücre membranı, göğüslü membranlarına misal biçimde fosfolipid, protein ve sterollerden oluşan iki katmanlı bir yapıdır. Göğüslü zarından farklı olarak kolesterol yerine ergosterol ve zimosterol bulunur. Hücre membranının vazifeleri ortasında sitoplazmayı korumak, unsur alışverişini düzenlemek ve kapsül ile duvar sentezine yardım etmek yer alır. Günümüzde tadavi hedefli kullanılan antifungal kümesi ilaçların büyük bir kısmının gaye bölgesi membranda yer alan ergosteroldür.
Mantar sporları üremeden sorumludur. Üreme eşeyli sporlar (zigospor, askospor, basidyospor), eşeysiz sporlar ( blastospor, artrospor, klamidospor, makrokonidium, mikrokonidium, sporangiospor) yada paraseksüel yol ile olur. Mantarların bilimsel sınıflandırılması eşeyli sporlara nazaran yapılır. Morfolojik görünümlerine nazaran; mayalar (Candida, Saccharomyces, vs. ) ve küfler (Ascomycetes, Zygomycetes, Deuteromycetes, vs) olmak üzere ikiye ayrılır.
Tanı Testleri
Çok çeşitli olan mantarların izolasyon ve idantifikasyonları kültür temelli, kültüre dayalı olmayan (serolojik, moleküler) yollar uygulanarak yapılır. Klinik örnekler antifungal tedavi başlamadan evvel, aseptik şartlarda toplanmalı, formol içine konulmamalı ve steril kaplarla gereç için en uygun olan taşıyıcı besiyeri ile laboratuara ulaştırılmalıdır.
Kültür sonuçlarının uzun müddette sonuçlanması nedeni ile direk mikroskobik kıymetlendirme büyük ehemmiyet taşımaktadır. Laboratuara gönderilen klinik örnekler öncelikle makroskobik olarak kıymetlendirilir, mikroskobik değerlendirmede maya ya da küf varlığı açısından birinci bilgiler edinilir. Direk mikroskobik incelemede % 10-20-30 ortası genel olarak %30 oranında KOH kullanılır. Deri ve tırnak kazıntısı, tüy, kıl, yün, deri modülü, vs. alınan malzemelere kitin katmanının çözülmesi ve mantar hiflerinin ortaya çıkması için KOH eklenir. Boyalı mikroskobik inceleme için gram boya, laktofenol pamuk mavisi, kalkoflor beyazı, çini mürekkebi, Grocott-Gomori matamin gümüşleme, priyodik asid-Schiff (PAS), Giemsa, Wright ve Mason-Fontana üzere boyalar kullanılır. Ayrıyeten enfekte yüzeyde mantar aramada Wood ışığıda kullanılabilir. Nikel oksitli bir filtreden geçen ultraviyole A ışınıdır. Bu ışık altında birtakım mantarlar soluk sarı, yeşil, sarı floresan, ile mercan kırmızısı floresan üzere renkler vererek tanımlanabilirler.
Kültür direkt mikroskobiden daha spesifik bir teşhis usulüdür. Kesin teşhis koyulmadığında yahut mantarların cinsini saptamak için uygulanır. Kültür değerlendirmede kolonilerin morfolojisi, oluşan pigment rengi tanımlamada öncelik oluşturur. Kullanılan besiyerleri, alınan klinik örneğe nazaran değişir. Kültür besiyerleri primer izolasyon hedefliler ve spesifik hedefliler olarak ayrılır.
Primer izolasyon maksatlılar;
– Sabauraud-dekstroz-agar (SDA) ve Beyin kalp infüzyon agarı(BHI); Saprofit ve patojen mantarların primer izolasyonunda kullanılır. Steril olmayan ortamdan alınan örnekler için ise antibiyotikli SDA ve BHI kullanılır. Oda sıcaklığında ve 37°C’ de 1-4 haftada üreyip çoklukla kirli-beyaz yahut krem rengi, yumuşak kıvamlı ve tipik olarak mayamsı, kokulu koloniler yaparlar.
-İnhibitör mold agar ve Maya özütü fosfat agar; patojen mantarların primer izolasyonu.
Spesifik maksatlılar;
-Tween 80 ve tripan mavili mısır unlu jeloz(MUJ); Candida albicans ın klamidospor tanısı,
-Pamuk tohumu dönüşümü agarı ; Blastomyces dermatitidis in küf fazından maya fazına dönüşümü,
-Czapek’s agar; Aspergillus izolasyonu,
Kuş tohumu agarı (Staib agar); Cryptococcus neoformas izolasyonu,
-CHROMagar Candida; Candida çeşitlerinin enzimatik tepki oluşumu temeline dayanan izolasyonu,
-Maya fermentasyon buyyonu; Mayaların fermentasyon özellikleri,
-Maya nitrojen agarı; Mayaların karbonhidrat asimilasyon özellikleri.
Bunlara ek olarak BACTEC ve BacT/Alert metodları, kan kültürlerinde mantarların tespitini hızlandırmaktadır.
Germ-Tüp Testi; bu testte hücrelerden germ tüpü oluşumu aranır. Maya gibisi mikroorganizmalardan 0.5-1.0 ml steril serum içinde hafif bir süspansiyon yapılır ve 37°C de 2-4 saat inkübe edilir. Karışımdan bir damla lama konur ve üzeri lamelle kapatılır. Mikroskop altında hücrelerden germ tüpünün meydana gelip gelmediği araştırılır. C. albicans ‘ ta bu durum karakteristiktir.
Serumda yahut beden sıvılarında mantar antijenlerinin yahut metabolitlerinin aranmasına yönelik testler sistemik mantar infeksiyonlarının serolojik tanısı için daha pahalıdırlar. Antikorlar, lateks aglutinasyon (LA), ELISA, Enzyme Immuno Assay (EIA) ,Radioimmuno Assay (RIA), immunelektroforez (IE) ve immunodiffuzyon (ID) usulleri ile saptanabilir. Bu tekniklerle hücre yapısındaki yahut metabolitlerindeki antijenlerden; mannan, D-arabinitol, (1-3)-β-glukan, polisakkarit glukoroksilomannan, galaktomannan ve enolaz tespit edilebilir.
Moleküler teşhis metotları giderek tanınan olmakla birlikte her klinik laboratuarda rutin bir yol olarak uygulanması ekonomik nedenler ve standardizasyonunun sağlanamaması nedeni ile yaygın değildir. Enfeksiyon etkeni mantarların saptanması ve tanımlanmasında nükleik asit amplifikasyon ve hibridizasyon problarının kullanıldığı sinyal amplifikasyon yollarından yararlanılır. Nükleik asit amplifikasyon teknolojilerinde polimeraz zincir tepkisi (PCR) yahut gibisi teknikler kullanılır. Mantar yükünün çok az olduğu, kültür ve serolojik teşhisin şimdi yetersiz olduğu evrede PCR temelli teşhis usullerinin çok daha aktif olacağı söylenebilir. Reverstranskriptaz (RT) PCR’da maksat RNA’nın çoğaltılması amaçlanmıştır.