Allerjik ve İrritan Kontakt Dermatit (Allerjik Cilt Hastalıkları)
Dermatit, derinin üst katmanının inflamasyonudur (yangısıdır). Derinin ziyanlı sayılan bir uyarana karşı verdiği cevaptır. Uyaranın hakikaten ziyanlı olması gerekmez. Bu reaksiyon, uyaranı etkisizleştirmek üzere verilir.
Erişkinler ortasında, ekzemanın en çok rastlanan tipi kontakt dermatittir. İki tip kontakt dermatit vardır; bunlar alerjik kontakt dermatit ve irritan kontakt dermatittir. Her ikisi de ziyanlı hususların direkt teması ile ortaya çıktığından klinik olarak ayrımları zordur.
Kontakt dermatitin üstesinden gelebilmek için bu ziyanlı unsurlar ile temas durumunun ortadan kaldırılması gerekmektedir.
Alerjik Kontakt Dermatit
Önceden rastgele bir allerjen unsurun teması ile duyarlanmış deriye birebir unsurun tekrar temas etmesi ile ortaya çıkan immünolojik (bağışıklık sistemi tarafından başlatılan) bir tepkidir. Kontakt dermatit tanısı konan hastaların yaklaşık % 25-30 kadarını alerjik kontakt dermatit oluşturmaktadır.
Allerjik kontakt dermatit çoğunlukla allerjiye eğilimli bireylerde görülür. Derinin travmatize ve enfekte olması halinde allerjenin deriyi geçisi artar ve hassaslık çok daha kolay gelişir. Bilhassa lokal olarak uygulanan ilaçlara bağlı olarak alerjik kontakt dermatit gelişme riski yüksektir. Görülen karakteristik kırmızı, kaşıntılı ve bazen sulantılı ekzematöz lezyonlar makul allerjenlerle direkt temas sonrası ortaya çıkmaktadır.
Allerjik kontakt dermatit her yaşta görülebilir. Çevresel faktörler nedeniyle bayanlarda erkeklerden biraz daha sık rastlanır. Bayanlarda kozmetiklerden, erkeklerde ise daha fazla mesleksel olarak karşılaştıkları unsurlardan meydana gelmektedir. Ayrıyeten gençlerde mesleksel ve kozmetik allerjenler daha sık etken olurken, yaşlılarda topikal ilaçlar ön sırayı almaktadır.
Allerjik kontakt dermatit’e neden olan en önemli allerjenler; antiseptik casuslar,nikel,kauçuk, kumaş boyaları, bitkiler (zehirli sarmaşık), elementler, giysiler, ayakkabılar, kozmetikler, lastik, plastik, lokal uygulanan ilaçlar, güneşten koruyucular ve parfümlerdir.
Bir allerjene karşı meydana gelen hassaslık haftalarca, yıllarca hatta çok hassaslıkta bütün bir ömür uzunluğu devam edebilir. Kontakt hassaslığı olan şahıslarda allerjen ile tekrar temas sıklığına ve temas müddetine bağlı olarak dermatit’te akut alevlenme ve güzelleşme periyotları izlenir.
Neden olan allerjen ile temas büsbütün kesilirse dermatit ekseriyetle birkaç hafta içinde düzgünleşir. Allerjen ile temas devam ederse dermatit kronikleşir. Allerjik kontakt dermatit’in belli bir beden bölgesine lokalizasyonu ve klinik görünümü, ekseriyetle allerjen hususun tanımlanması tarafından ipucu verebilir.
İrritan Kontakt Dermatit
Deriye dışardan temas eden bir grup irritan (tahriş edici) unsurların oluşturduğu lokal eflamatuar ve immünolojik olmayan, yani bağışıklık sistemi tarafından başlatılmayan, bir tepkidir. Tüm kontakt dermatit olgularının ortalama %70’ini oluşturur. Unsurların toksik tesirine bağlı olarak ortaya çıkar. Evvelce hassaslık (sensitizasyon) kazanılmış olması gerekmediğinden unsurla birinci sefer temas edilmesi sonrasında bile meydana gelebilir. Tahriş edici bir husus kâfi müddet ve ölçüde deriye temas ettiğinde, deride hücre harabiyetine ve inflamasyona neden olur. İrritan unsur öncelikle derinin en üst katmanının yapısını bozar, derideki yağları çözer ve derinin su tutma kapasitesini değiştirir. Bu nedenle deri kurur, hami yapısı bozulur ve elastikliği kaybolur. İrritanlar daha sonra derinin daha derin kısımlarındaki canlı hücrelerinin hasarına yol açarlar.
Her irritan hususun tepki gösterebileceği bir konsantrasyon eşiği vardır. Bu eşiği aşan irritan bir husus ile temas sonrası birkaç dakika ile birkaç saat içinde irritan kontakt dermatit meydana gelir. Kuvvetli irritan unsurlar birinci temasta çabucak herkeste dermatit oluştururken, zayıf irritanlar ekseriyetle tekrarlayan temaslar sonrası dermatit oluştururlar. Çok nemden ötürü yıpranmış, ısıya, soğuğa, basınca ve tahrişe maruz kalmış deri irritan dermatite yatkındır. Kuru ve ince derinin irritasyonlara karşı tepkisi daha fazladır.
İrritan Kontakt Dermatite Neden Olabilecek Unsurlar Nelerdir?
En çok irritan kontakt dermatit oluşturanlar, günlük ömürde çok sık karşılaştığımız hususlar olan su ve sabundur. Su kurutucu olup, erozyona uğramış derilerde hücre hasarına neden olur. Sert sularda bulunan kireç ve magnezyum üzere unsurlar de derinin çatlaklarında birikerek mekanik tahrişe neden olurlar. Sabunlar deriyi alkalileştirir (nötr yapısını bozar) ve yağdan arındırarak kalsiyum ile magnezyum çökmesine yol açarlar.
İrritan kontakt dermatit oluşturan en önemli irritan hususlar; su, sabun, deterjanlar, alkaliler, asitler (sülfürik asit, asetik asit, hidroklorik asit, nitrik asit), organik çözücüler (beyaz ispirto, dizel yağı, fueloil, gaz, tiner, benzen, aseton), okside edici casuslar (benzoil peroksit, sodyum hipoklorit), bitkiler (turunçgillerin kabuğu, sarımsak, baharatlar, soğan), fizikî ve mekanik faktörler (sıcak, soğuk, rüzgar, nem, güneş ışığı), flasterler ve topikal (katran, antralin, potasyum permanganat, jansiyon moru) ilaçlardır.
El sırtları, parmakların avuç içine bakan tarafları, bilekler ve ön kol kısımları irritanlar ile en sık temas eden yerler olmalarından dolayı, hastalıktan en sık etkilenen yerlerdir. Bu tip dermatitin erken evrelerinde, irritan unsurların sık birikim yaptığı parmak ortası boşluklarında kurumalar görülür. Şayet irritan unsur ile temas devam ederse elin bütünü etkilenebilir ve etkilenen deride acı, hassasiyet ve hareket kısıtlılığı gelişir.
Bazı mesleklerin, kontakt dermatit açısından yüksek risk içerdikleri bilinmektedir. Kronik kontakt dermatit açısından yüksek riskli olan meslek kümelerinden kimileri ;
Fırıncılar, hekimler, hemşireler, hastane çalışanları, kasaplar, paklık personelleri, aşçılar, inşaat personelleri, diş teknisyenleri, balıkçılar, bahçıvanlar, kuaförler, metal personelleri, motor -mekanik personelleri (örn. oto tamircileri), matbaa emekçileridir.
Gerek alerjik kontakt dermatit gerekse irritan kontakt dermatitte değerli olan olaya neden olan hususların tespiti ve bu hususlar ile temastan kaçınılmasıdır. Hastalar kullanım konusunda, patronlar ise kollayıcı kremler, giyecek gereci ve özel paklık uygulamaları üzere kollayıcı tedbirler konusunda eğitilmelidirler. Şiddetli olaylarda, meslek değişimi önerilebilir.
Atopik Dermatit ( Ekzema ) Nedir ?
Kronik, tekrarlayan kaşıntılı döküntülerdir. Faal lezyonlar tüm bedende yaygın yahut bir bölgede sonlu olabilir. Bunlar pembe renkli, sulantılı, kaşıntılı lezyonlar formunda olabilir. Çok kaşınma sonucu enfekte olabilirler. Lezyonların daima olarak nüks ettiği yahut güzelleşmediği devirlerde cilt kalınlaşması, çizgilenmesi, soyulmalar ve renk yoğunlaşması olabilir.
Hastalığın başlangıç yaşına nazaran lezyonların bedendeki dağılımı farklılık gösterir.
1. İnfantil ( bebeklik devri ) Atopik Dermatit: 2 ay-2 yaş ortası çocuklarda görülür. Lezyonlar bilhassa yüzde ( sıklıkla yanaklarda ), saçlı deride, uzunluğunda, sırtta, diz ve dirsek bölgelerinde oluşur. Bu periyotta başlayan hastalık 3 yaşında güzelleşebilir yahut ileri çocukluk yaşlarında da devam edebilir.
2. Çocukluk Çağı Atopik Dermatiti: 2-12 yaşlar ortasında görülür. Cilt lezyonları sıklıkla dirsek önü, diz gerisi, boyun, el bileği ve ayak bileğinde görülür. Lezyoların olduğu cilt bölgelerinde kuruluk, çizgilenme, sulanma ve kaşıntı vardır.
3. Erişkin Periyodu Atopik Dermatiti: Çocukluk çağı atopik dermatitinin devam etmesi yahut birinci defa 12-20 yaşlar ortasında başlayan cilt hastalığı halinde ortaya çıkabilir. Cilt lezyonları sıklıkla dirsek önü ve diz ardında bulunur. Bazen ellerde de olabilir. Çoklukla ciltte çizgilenme, kalınlaşma ve rengin kahverengileşmesine neden olur. Bazen göz etrafı ve ağız etrafında kuruluk ve cildin dökülmesi eşlik edebilir. Ekseriyetle kronik seyirlidir.
Atopik Dermatite Eşlik Edebilen Bulgular:
El ve ayak tabanı çizgilerinin belirginleşmesi ,
Göz altında koyu gölgeler ,
Yanak, sırt, kol ve bacakta hudutları besbelli soluk renkli bölgeler ,
Atopik dermatiti olan bebekler ileriki yıllarda Astım yahut alerjik rinit olabilirler.
Hastalığı Şiddetlendiren Faktörler Nelerdir?
Sabun ve Deterjanlar
Sabun ve deterjanlar derinin “doğal yağlılığını” ortadan kaldırır. Derinin kurumasına, kaşıntının artmasına ve uyaranlara karşı hassas hale gelmesine neden olur. Bu nedenle banyo yaparken alkalen (bazik) sabunlar kullanılmamalıdır (piyasadaki klasik sabunların çabucak tamamı alkalen özelliktedir). Ayrıyeten parfüm yahut boya unsuru içeren sabunlar da kullanılmamalıdır.
Konut işleri sırasında deterjan ve gibisi hususlar kullanılırken, iç yüzeyi pamuklu özel iş eldivenleri kullanılmalıdır.
Çamaşırlar ve giysilerin yıkanması sırasına güçlü deterjanlar ve yumuşatıcılar kullanılmamalıdır. Tıpkı şey yatak kadroları için de geçerlidir. Çamaşır yıkama için renk ve koku katkıları içermeyen hafif deterjanlar (sabun tozu gibi) kullanılmalı, durulama süreci 2 ya da 3 kere tekrarlanarak kimyasal artıklar büsbütün uzaklaştırılmalıdır.
Parfüm ve kozmetikler
Parfüm, saç spreyi, makyaj gereçleri, kolonya, traş losyonu, traş köpüğü ve gibisi hususlar atopik dermatitli deride tahrişe neden olmaktadır. Bu cins unsurların kullanılmamalıdır.
Antibakteriyel deodorantlar da tercih edilmemelidir.
Giysiler
Yünlü yahut tüylü giysiler atopik dermatitli hastalarda kaşıntıyı artırır.
Isı ve terleme
Aşırı sıcak ve çok soğuk hava şikayetleri başlatır. Bu cins ortamlardan kaçınılmalıdır.
Terleme de önlenmelidir. İklime nazaran giysi seçimi, oda sıcaklığı, yatarken hafif gece giysileri giyme, kalın yatak grupları kullanmama vs. üzere tedbirler alınmalıdır.
Gerilim, kaşıma alışkanlığı, “kaşıntı-kaşıma” kısır döngüsü
Gerilim direkt atopik dermatite neden olan bir faktör değildir. Ancak birden fazla kere semptomların kötüleşmesine neden olmaktadır. Hastalar gerilim durumlarında ekseriyetle lezyon bölgelerini kaşıma gereksinimi hissederler. Kaşıma hareketi kaşıntıyı artırır, hasta daha çok kaşımaya başlar. Bu kısır döngü böylelikle devam eder.
Bu kısır döngü belirli noktalarda kırılabilir. Bunlardan bir tanesi kuşkusuz kaşıntı giderici ilaçlardır. Lakin burada asıl vurgulanması istenen husus hasta ve hasta sahiplerine düşen vazifeler uygulamalardır; tırnaklar kısa kesilmeli ve kaşıma aksiyonu ile deriye verilen ziyan en aza indirilmeye çalışılmalıdır.
Gece uykuda kaşımayı önlemek için (özellikle çocuklarda) yatarken pamuklu eldivenler giyilebilir.
Gerilim giderici antrenmanlar ya da hobiler de denenebilir.
Unutulmaması gereken kaşınma hareketi ne kadar uygun denetim edilebilirse, atopik dermatit bulgularını da o kadar fazla düzeleceğidir.
Gıdalar
Gıdalar atopik dermatitli çocukların yaklaşık %10 ‘unda hastalık belirtilerini kötüleştiren bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Şikayetleri artıran besinlerin başında inek sütü, yumurta, soya, buğday, domates, balık ve fıstık-fıstık üzere çerezler gelmektedir.
Pekala bir besinin şikayetleri artırdığına nasıl karar verilebilir?
Burada en kıymetli nokta gıda-şikayet alakasının gözlenmesidir. Erken tip hassaslıkta ekseriyetle sorumlu besinin alınmasını takiben 1-2 saat içinde şikayetler (özellikle kaşıntı) artmaya başlar. Hastalarda kaşıntı dışında besin allerjilerinin başka bulguları da, yani ürtiker, anjioödem, karın ağrısı, bulantı, kusma, ishal, nefes darlığı, hırıltı, gözlerde kızarıklık ve kaşıntı ve burun akıntısı görülebilir.
Bazen hastalarda geç tip besin hassaslığı vardır. Bu durumda besin alındıktan 6-24 saat sonra atopik dermatit şikayetleri artmaya başlar.
Besin ya da besinlerin atopik dermatit şikayetlerini artırdığı düşünülüyorsa, öncelikle besin günlüğü tutulması usulü denenir. Hasta en az 2 hafta (ideali 4-6 hafta) müddetle yediği ve içtiği her gıdayı saatleriyle birlikte kaydeder. Birebir vakitte şikayetlerinin arttığı ya da şiddetlendiği vakitleri da günlüğe kaydeder. Daha sonra doktor yardımı ile besin ve şikayet günlükleri karşılaştırılarak kuşkulu besinler belirlenmeye çalışılır.
Ayrıyeten, allerji testi uygulamak için kaideler uygun ise, besinlerle (ve teneffüs allerjenleriyle allerji testleri uygulanır.
Çok değerli iki hatırlatma:
1. Besinler ile ilgili her türlü teşhis ve diyetten çıkarma süreci kesinlikle bir tabip yahut diyet uzmanı denetiminde gerçekleştirilmelidir. Zira, bilhassa çocuk hastalarda büyüme ve gelişme için temel ihtiyaçlar ihmal edilmemesi gereklidir. Diyetten rastgele bir besin çıkartılırsa, onun besin kıymetinin yerini tutacak öbür bir besin diyete eklenmelidir.
2. Allerjik besinin diyetten çıkartılması atopik dermatitin büsbütün ortadan kalkmasını sağlamayacaktır. Zira temel neden besin allerjisi değildir. Besin alerjisi şikayetleri kötüleştiren değerli bir faktördür. Bu faktörün elimine edilmesi, şikayetlerin belirli oranda denetim altına alınmasını sağlayacaktır.
Ev tozu akarları ve mesken hayvanları
Ev tozu akarı allerjisi olan hastalarda, akarlara maruziyetin azaltılması hastalık bulgularının ve hastanın şikayetlerinin azalmasını sağlayacaktır.
Birebir şeyleri mesken hayvanı allerjenleri için de söylemek mümkündür.
Atopik Dermatitte Cilt Bakımı
Giysiler
Yeni alınmış olan giysiler giyilmeden evvel yıkanmalı ve güzelce durulanmalıdır.
Tüylü, yünlü, polyester ve dar ya da bedeni saran elastik hususlardan yapılmış giysiler giyilmemelidir.
Dikişleri deriyi tahriş edecek formda besbelli olan ya da dantel üzere sert kısımları olan giysiler de kullanılmamalıdır. Ayrıyeten iç çamaşırların etiketleri de sökülmelidir (ense bölgesinde tahrişe neden olur).
Pamuklu dokumalar ve bol giysiler tercih edilmelidir.
Banyo
Yatmadan çabucak evvel banyo yapılmamalıdır. Zira banyo sonrasında derinin ısısı artar ve bu formda yatağa girmek kaşıntının artmasına neden olur.
Kimi hastalarda banyo yapmak şikayetleri hafifletirken, kimilerinde ise şikayetlerin artmasına neden olmaktadır. Bu nedenle banyo sıklığı hastaya özel olarak ayarlanmalıdır.
Suyun sıcaklığı çok değerlidir. Sıcak su derinin kurumasına, kaşıntının artmasına ve dış etkenlere karşı hassas hale gelmesine neden olur. Bu nedenle banyo suyu ılık ya da üşümeyecek kadar serin olmalıdır.
Küvet içinde yıkanmak, duş almaktan daha uygundur.
Banyo yaparken alkali (bazik) sabunlar kullanılmamalıdır (piyasadaki klasik sabunların çabucak tamamı alkali özelliktedir). Ayrıyeten parfüm yahut boya hususu içeren sabunlar da kullanılmamalıdır.
Banyo yaparken kese ve lif üzere deriyi tahriş eden gereçler muhakkak kullanılmamalıdır.
Banyodan sonra kurulanırken de beden ovalanmadan ve tahriş edilmeden kurulanmalıdır.
Yağlandırıcı ve nemlendiriciler
Atopik dermatitte cilt kurudur. Cildin nemliliğini ve elastikiyetini sağlamak için yağlı kremler ve nemlendiriciler kullanılmalıdır. Merhem formunda preparatlar kalınlaşmış cilt bölgeleri için uygun bir seçimdir.
Cilt bakımı günde 2-4 defa yapılmalıdır. Bilhassa yatmadan evvel, antrenman sonrasında ve banyo sonrasında uygulanmalıdır.
Nemlendiriciler banyodan çabucak sonra, cilt şimdi hafif ıslak iken uygulanmalıdır. Böylelikle cilt üzerindeki su taneciklerinin cilde “hapsedilmesi” sağlanır (banyo yapmadan uygulanan nemlendirici kremler, banyo sonrası kadar tesirli olmamaktadır).
İçinde “lanolin” ve “paraben” olmayan nemlendirici ya da yağlı kremler seçilmesine dikkat edilmelidir.
Kaşıma
Kaşıma, kaşıntının artmasına neden olmaktadır.
Kaşıntıyı gidermek için serin kompresler uygulanabilir.
Tırnaklar kısa kesilmeli, bilhassa çocuklara pamuklu eldivenler giydirilmelidir.
Güneş
Güneş ışınları (UV) birtakım hastalarda yararlı olabilmektedir. Lakin güneş yanıkları atopik dermatitli hastalar için çok ziyanlıdır.
Ayrıyeten beden ısısı artışı ve terleme de şikayetleri artırmaktadır.
Güneş ışınlarından korunmada kullanılacak güneş yağları kullanılmadan evvel küçük bir beden bölgesinde denenmeli, direkt tüm bedene sürülmemelidir.
Atopik Dermatit ( Egzema ) Nasıl Tedavi Edilir?
Hastalığın derecesine ve hastanın yaşına uygun tedaviler dermatoloji uzmanı tarafından düzenlenecektir. İlaçları tanım edildiği formda ve aksatmadan kullanmak gereklidir.