Mamografi Nedir?
Mamografi X ışını kullanılarak çekilen meme filmidir. Özelliği meme dokusu hakkında en ince detayları görebilmemizi sağlamasıdır. Çünkü X ışını dokulardan geçebilen bir ışındır. Ancak dokunun yoğunluğuna göre X ışınının bir kısmı geri yansır. Geçen ışınlar memenin diğer kısmına yerleştirilen özel bir panele ulaşarak görüntünün oluşmasını sağlarlar. Günümüzde kullanılan mamografi cihazlarında dijital paneller kullanıldığı için bu cihazlara dijital mamografi denir. Alınan görüntüler işlenerek bilgisayar ekranına bizi göreceğimiz şekilde yansıtılır. Yansıyan ışınlar panelde daha az şiddetli görüntü oluştururlar dolayısıyla daha açık renkli görünürler.
Eski tip filmli cihazlarda panel yerine röntgen filmi içeren paneller kullanılmaktaydı. Bunlarda görüntü kalitesi ve detayı oldukça düşük olduğundan artık kullanılmaktadır.
Memedeki kitlelerden solid olanlar yoğun doku içerdiğinden mamografide beyaz-gri renkli olarak kendilerini belli ederler. Yumuşak dokularda X ışını çok az yansıyarak geçtiğinden panele koyu gri-siyah olarak yansırlar. Yağ dokusu ve içi sıvı dolu yapılardan X ışını çok kayba uğramadan geçer. Mamografide oluşan bu kontrastlanma yardımıyla özellikle 40 yaş sonrası kadınlarda memedeki kitleleri saptamak kolaylaşmaktadır.
Mamografi iki amaçla çekilir. İlki hiçbir şikayeti olmayan kişide tarama amacıyla yani erken tanı (teşhis) amacıyla çekilmesidir. Bu yönteme tarama mamografisi adı verilir. Diğeri ise tanı amacıyla yapılan mamografidir. Buna tanısal mamografi denir. Bu yöntem diğerine göre daha detaylı bir inceleme gerektirir çünkü kişide bir şikayet vardır veya muayenede bir bulguya rastlanmıştır.
Tarama mamografisi ülkemizde 40 yaşından sonra düzenli olarak yapılması tavsiye edilen bir yöntemdir. Daha genç yaşlarda mamografi ile tarama yapmanın hem teknik nedenlerle hem de hastalık görülme olasılığı düşük olduğu için bir yararı yoktur. Aksine gereksiz radyasyon alma riski vardır. Günümüzde tarama mamografisi 70 yaşına hatta bazı durumlarda 75 yaşına kadar sürdürülmektedir. Tarama amaçlı mamografiyi yılda bir kez yapmak meme kanserinin erken teşhisi açısından oldukça önemlidir.
Mamografi Nasıl Çekilir?
Mamografi özel yalıtımlı bir odada mamografi adı verilen X ışını üreten özel cihazlar kullanılarak çekilir. Mamografide meme iki düzlemde görüntülenir. İlki yukarıdan aşağı yönde olacak şekilde memenin panele yerleştirilmesi ile çekilir. Buna CC grafi denir. Diğeri ise içten dışa ve biraz oblik yönde çekilen grafidir. Buna da MLO grafi denir. Mamografi çekilirken memenin mümkün olduğunca hastanın canını acıtmadan sıkıştırılması gerekir ki X ışınları daha az kırılmaya uğrasın ve meme dokusundaki detaylar daha iyi seçilebilsin. Mamografi daima iki taraflı yani bilateral olarak çekilmelidir.
Mamografi çekilirken kişinin kısa süre nefesini tutması ve kıpırdamaması gerekir. Her iki meme her iki yönden (yani CC ve MLO) olarak çekilmelidir. Görüntü kalitesi teknisyen tarafından yeterli görülmezse örneğin kişinin kıpırdaması nedeniyle bulanık görüntü çıkmışsa yeniden film çekilmesi gerekebilir.
Mamografi sırasında memenin sıkıştırılmasının yarattığı rahatsızlık hissini en aza indirmek için şu önlemler alınabilir:
Eğer kişi regl oluyorsa yani adet görüyorsa mamografiye reglnin bittiği günlerde gidilmesi tavsiye edilir. Ayrıca eğer çok hassas kişilerde parol gibi ağrı kesicilerin işlemden bir kaç saat önce alınması da rahatsızlık hissini azaltabilir.
Görüntüyü etkileyebildiği için özellikle alüminyum veya magnezyum içeren koltuk altı deodorantları veya pudralar tetkik öncesi kullanılmamalıdır.
Mamografi Sonucu Ne Zaman Çıkar?
Mamografi görüntüleri anında bilgisayar ekranına yansır. Ancak görüntülerin yorumlanması için bu alanda yetkin bir radyoloji uzmanının yorumlaması ve raporlaması gerekir. Bu açıdan sonucun çıkması yoğun zamanlarda uzayabilir. Bunun yanı sıra ek bir tetkik de gerekli görülebilir ki mamografide saptanan bulgu daha iyi yorumlanabilsin. Bu amaçla çoğu kez meme ultrasonu gerekir. Bazı özel durumlarda meme MR incelemesi de istenebilir. Bu durumda mamografi raporlaması aşağıda ayrıntılı olarak belirtilen Birads 0 olarak yapılır.
Mamografi için Hangi Bölüme Gidilir?
Mamografi hastanelerin veya özel merkezlerin radyoloji bölümünde mamografi biriminde çekilir. Bunun için radyoloji bölümlerine gidilmesi gerekir. Ayrıca maddi imkanı olmayanlar için KETEM (Kanser Erken Teşhis Merkezleri) de uygun bir seçenektir. Ancak bu merkezlerde sadece mamografi çekildiğinden gerek muayene gerekse meme ultrasonografisi için konunun uzmanları bulunan hastane ve kliniklere başvurulması tavsiye olunur.
Mamografi Randevu
Mamografi çektirmeden önce mutlaka muayene olmak gerekir. Muayeneyi genel cerrahi uzmanı bir hekime olmak daha uygun olur. Mamografi istemiyle birlikte radyoloji bölümüne gidilerek mamografi randevusu alınıp mamografi çektirilir. Mamografi randevuları eğer tarama amacıyla yapılıyorsa mümkün olan ilk müsait zamana verilir. Eğer şüpheli bir durum varsa en kısa zamanda randevu verilir. Bu nedenle mamografi öncesinde mutlaka bir hekim tarafından muayene yapılması ve bulguların mamografi isteminde belirtilmesi gerekmektedir.
Mamografi Sonrası Ultrason Neden İstenir?
Mamografi memedeki lezyonları detaylı olarak gösterir. Ancak bazı lezyonların karakteristik özelliklerini anlamak için meme ultrasonografisine ihtiyaç olur. Örneğin memedeki bir kist mamografide yer kaplayan bir lezyon olarak görülür fakat mamografi yer kaplayan bu lezyonun natürü konusunda tam detaylı bilgiye ulaşılmasına olanak vermez. Bu gibi durumlarda ultrason kitlenin solid mi kistik mi olduğunu gösteren en iyi ve kolay yöntemdir. Dolayısıyla mamografi sonucu raporlandığında ek tetkik olarak meme ultrasonografisi istenir. Her türlü meme görüntüleme tetkiki mutlaka iki taraflı (bilateral) yapılır.
Mamografi Sonucu Pozitif Ne Demek?
Mamografi sonucunun pozitif gelmesi aslında bir bulguya rastlandığı anlamına gelen bir ifadedir. Ancak standart olarak meme görüntüleme sonuçları BIRADS (Birads) sistemine göre raporlanmalıdır. Birads kategorileri 0’dan 6’ya kadar derecelendirilir. Birads sonucu anlık kanaati bildirir. Birbirini izleyen iki ayrı zamanda söz gelimi 1 yıl arayla yapılmış tetkiklerde farklı sonuç rapor edilmesi Birads sistemi bir evreleme olmadığı için bir hastalık veya lezyonun ilerlediği anlamına asla gelmez.
Birads kategorileri kısaca şu şekildedir:
Birads 0: Mevcut inceleme yeterli olmamaktadır. Ek tetkik gerekir.
Birads 1: Normal meme bulguları (Lezyon yok) demektir.
Birads 2: İyi huylu (benign) bulgular vardır. Örneğin kistler veya yağ bezeleri (lipomlar) iyi huylu lezyonlar olarak bu kategoride rapor edilir.
Birads 3: Yüksek olasılıkla iyi huylu lezyon var ancak 6 ay sonra tekrar değerlendirilmesi önerilmektedir.
Birads 4: Şüpheli bulgular görülmüştür. A düşük, B orta ve C yüksek olasılıkla pozitif bulgu demektir. Biyopsi yapılması önerilmektedir.
Birads 5: Çok yüksek olasılıkla kötü huylu lezyon saptanmıştır. Mutlaka biyopsi gerekmektedir.
Birads 6: Daha öncesinde kanser tanısı almış hastada yapılan tetkik raporlanırken bu kategoride raporlanır.
