Safra Kesesi karaciğerden salgılanan safranın toplandığı, karaciğerin alt kısmında bulunan torba biçiminde bir organdır. Ortalama uzunluğu 10 cm. genişliği 3 cm. olan küçük, kese biçiminde bir organdır. Karaciğerin alt yüzünde, karaciğerle temas edecek biçimde bulunur. Vazifesi; safra sıvısını depolamak, konsantre etmek ve yemekler mideden incebağırsağa geçtiğinde kasılarak içinde biriktirdiği safrayı barsağa akıtmaktır. Böylelikle yediklerimizin sindirilmesine yardımcı olur.
Safra kesesinde; taşlar, polipler, işlev bozuklukları ve safra kesesi kanserleri üzere çeşitli hastalıklar görülebilir.
Polip Nedir ? Safra Kesesinde Görülme Sıklığı Ne Kadardır ?
Sindirim sisteminin iç yüzünü döşeyen mukoza katmanındaki hücrelerin bulunduğu yerde büyüyüp minik bir yumru oluşturmasına polip ismi verilir. Polipler sindirim sisteminin tümünde değişik oranlarda görülebilir. Polikliniklerde ultrasonografi (USG) yapılan tüm hastaların %1.5-4.5’inde safra kesesi polibi tespit edilir. Hastalık 40 yaşlarında ve bayanlarda daha sık olarak görülür. Çocukluk çağında çok az görülmekle birlikte tespit edildiğinde ek inceleme gerektirir.
Belirtileri Nelerdir ?
Bulantı, kusma, karın ağrısı (üst karın bölgesinden başlayıp sırta sağ kürek kemiğinin altına vuran formda bir karın ağrısı), sarılık görülebilir. Ancak ekseriyetle safra kesesi polibi olan şahıslarda rastgele bir belirti yoktur ve polipler öbür bir nedenle yapılan karın USG’si sayesinde tesadüfen saptanırlar.
Safra Kesesi Polipleri Neden ve Ne Kadar Kıymetlidir ?
Safra kesesi içinde gerçek polipler (adenomatöz polip) çok nadiren görülür. Safra kesesindeki poliplerin birden fazla; kanser riski içermeyen kolesterol polipleri (%60’ı), adenomyomlar (%25’i) ve inflamatuar poliplerdir (%10’u). Safra kesesindeki gerçek polipler olan adenomlar ise tüm safra kesesi poliplerinin yalnızca %4-5’ini oluşturur. Ama kanserleşme riski taşıdıkları için asıl kıymetli olan bu kümedir. Adenomların %25’i kanserleşir ve 12 mm.’den daha büyük tüm adenomlar kanser hücresi taşır. Öbür bir deyişle tüm safra kesesi poliplerinin %1’i kanserleşme riski taşır. Olguların kanserleşme riskini tepit etmede USG’deki polip boyutu ve görünümü fikir verebilmektedir. Geniş tabanlı ve 10mm’den büyük lezyonlarda kanserleşme riski %37 iken, saplı ve 10 mm’den küçük poliplerde malignite riski ihmal edilebilecek kadar düşüktür. USG bulgularının kuşkulu olması durumunda bilgisayarlı tomografi ve endoskopik ultrasonografi kullanılabilir.
Safra Kesesi Polibi Olan Herkes Ameliyat Edilmeli midir ?
Polip saptandığında karar verilmesi gereken en değerli konu; hangi küme hastaların ameliyat edileceği, hangilerinin ise yalnızca takip edilmesi gerektiğidir. Zira; tüm polipleri ameliyat edecek olursak bu olguların yalnızca %1’inde kanserleşme riski olduğu için geri kalan %99’u gereksiz yere ameliyat olmuş olacaktır. Bu yüzden bu mevzudaki risk faktörlerini düzgün bilip ameliyat kararını bu risk faktörlerine nazaran belirlemek gerekir. Polipin 1cm.’den büyük olması, geniş tabanlı olması, süratli büyüme göstermesi, kişinin 50 yaşından büyük olması polipteki kanserleşme riskini arttıran faktörlerdir. Bu bilgiler eşliğinde; polip semptomatikse (ağrı, bulantı, kusma varsa) yahut ek meselelere neden olmuşsa (safra kesesi iltihabı, pankreas iltihabı gibi) çapına yahut görünüm üzere öteki faktörlere bakılmaksızın ameliyat edilmelidir. Semptomatik olmayan polip mevcutsa ve 1 cm.den büyükse opere edilir. Semptomatik olmayan polip 1 cm’den küçük olmasına karşın; takiplerde süratli büyüme gösteriyorsa yahut solid ve geniş tabanlı yapıda ise yahut milimetrik boyutta üç yahut daha fazla polip varsa yahut beraberinde safra kesesi taşı varsa yahut kişi 50 yaşın üzerinde ise ameliyat önerilmelidir.
Bu olgularda safra kesesinin laparoskopik (kapalı) ameliyatı altın standarttır. Ancak çok ender olmak üzere kanser riski çok yüksek olan ve ameliyat öncesi yapılan tetkiklerinde kese duvarını aşmış lezyon mevcut olan olgularda duruma nazaran açık ameliyat yapılabilir. (Laparoskopik ameliyatlar ve avantajlarından başka bir yazıda bahsedeceğim.)
Bunun dışıda kalan hadiselerde (ki poliplerin birden fazla bu kategoridedir) polipin yapısına nazaran, üç yahut altı ayda bir USG denetimi kafidir.
Safra Kesesi Taşı Nasıl Oluşuyor ?
Karaciğerden salınan safra safra kesesi içerisinde birikir, burada safradaki su emilerek safranın yoğunluğu arttırılır. Safra bileşiminde bulunan lesitin üzere çeşitli hususların belli ölçülerdeki karışımı sayesinde akışkanlığını sürdürür. Lakin çeşitli kan hastalıkları, bu bölgenin enfeksiyonları, safra akımını zorlaştıran mekanik sebepler, yüksek kolesterol seviyeleri üzere safranın içinde yer alan bileşenlerin değişimine ya da safranın akışına tesir eden faktörlerin varlığında safranın akışkanlığı bozulur ve safrada “tortular” gelişir. Bu tortuların etrafındaki birikimin vakitle artmasıyla da safra kesesi taşları gelişir.
Safra kesesi taşları sık görülür mü ?
Epeyce sık karşılaşılan bir durumdur. Safra kesesi sorunlarının birden fazla safra taşlarına bağlıdır. Batıda erişkin populasyonun %10-15’inde bulunur. Ülkemizde yapılan çalışmalarda da bu oranın %6-7 ‘lerde olduğu gösterilmiştir. Yaşla birlikte görülme sıklığı artmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde 50-65 yaş ortası bayanların %20’sinde, erkeklerin ise %5’inde safra kesesinde taş mevcuttur.
Belirtileri Nelerdir ?
Safra kesesinde taş olan hastaların büyük çoğunluğunda hiçbir şikayet yoktur ve birden fazla öbür bir nedenle yapılan karın ultrasonografisi ile rastlantısal olarak saptanır. Lakin safra kesesi içinde bulunan ve yerçekiminin tesiriyle hareket eden taşlar, safra kesesinin çıkışını tıkayıp, boşalmasını engellediği vakit belirti vermeye başlıyor. Bu periyotta özellilke karın sağ üst kesimde ağrı, bulantı ve kusma üzere şikayetler görülebilir. Sağ kürek kemiğine ya da her iki kürek kemiği arasınna da vurabilen bu ağrı daha sık olarak yemek sonrasında görülme eğilimindedir. Safra taşı ana safra kanalına düşerse o vakit tıkanma sarılığı olarak isimlendirilen sarılık yahut pankreas kanalını etkileyerek pankreas iltihabı görülebilir. Her iki tabloda da hastalık hayatı önemli manada tehlikeye sokabilir.
Safra kesesi Taşlarının Tedavisi
Şikayetlere neden olan safra kesesi taşlarında cerrahi uygulanır. Şikayetler safra kesesinin iltihaplanmasına bağlı ise ekseriyetle birinci üç gün içerisinde acil ameliyat yük kazanırken, hasta üç gün içerisinde başvurmamışsa yatırılarak ilaç tedavisi ve ataktan yaklaşık 6 hafta sonrasında cerrahi uygulanması önerilmektedir. Bu uygulama ve teklifler hastanın karın bulguları, yaşı, ek hastalıkları ve safra kesesi iltihabının durumuna nazaran değişiklik göstermektedir.
Asıl tartışma belirti oluşturmamış, rastlantısal olarak saptanmış olan safra taşlarındadır. Bu taşların tümüne cerrahi uygulanmalı mıdır? Bu bahisteki çalışmalarda belirti vermemiş olan taşların 20 yıl içerisinde %20 oranında safra kesesi iltihabı, tıkanma sarılığı, safra yolu iltihabı ya da pankreas iltihabı oluşturabileceği öngörülmektedir. Bu nedenle pratikte rastlantısal olarak saptanan safra kesesi taşlarında hastanın ek hastalıkları ve yaşı ile birlikte kıymetlendirilerek takip ya da ameliyat kararı alınmalıdır.
Ameliyat Nasıl Gerçekleştiriliyor ?
Ameliyatta taşlar değil safra kesesi alınır. Safra kesesinde sorun olduğu için taş oluşmaktadır. Münasebetiyle safra kesesi yerinde bırakılırsa bu yine taş oluşacağı manasını taşımaktadır. Ameliyatta laparoskopik formül önerilmektedir. Laparoskopik safra kesesi ameliyatında üç ya da dört adet yarım ve bir cm’lik küçük kesilerden cerrahi gerçekleştirilmektedir.
Bu sayede:
• Ağrı az
• Kesi çok daha küçük
• Ayağa kalkma ve gündelik hayata dönüş erken
• Hastanede yatış müddeti kısadır.
Laparoskopik safra kesesi ameliyatı olacak hasta çoklukla ameliyatın yapılacağı gün hastaneye yatar, ameliyattan 6 saat sonra hafif besinler alabilir ve ayağa kalkabilir, ameliyatın sonraki günü de taburcu edilir.
