Halk ortasındaki ismi makatta çatlak yahut yırtıktır. Anal kanal içerisinde oluşan ve dıştaki cilt katmanına uzanan yırtılmalardır. Çoğunlukla kabızlığa bağlı şiddetli ıkınmalar sırasında yahut uzun süren ishal ataklarındaki tahrişlere bağlı olarak meydana gelmektedir. Bazen de kronik bağırsak hastalıkları ile birlikte olabilmektedir. Anal çatlağın yerleşimi cilt ile mukoza birleşiminden başlar içeriye yanlışsız ilerler. Anal çatlak oluştuktan sonra dışkılama iki nedenden ötürü daha da zorlaşır. Çatlak oluşumundan sonra hastalar makatlarını istemsiz olarak sıkarak dışkılama sırasında çatlağın daha da genişlemesine neden olurlar. Dışkılama esnasında çok şiddetli ağrıları olur. Bu ağrı kaygısıyla büyük tuvalete gitmek istemezler ve büyük tuvaletlerini olabildiğince geciktirirler. Bu gecikme sonrasında dışkı uygunca sertleşir ve büyük tuvaleti yapmak daha da zorlaşır ve çatlağın güzelleşmesi gecikir. Yani bir kısır döngüye girer. Anal çatlak, her yaşta görülebilmekle birlikte sıklıkla genç ve orta yaş erişkinlerde rastlanır. Bayan ve erkeklerde eşit sıklıkta görülür.
Anal çatlaklar akut ve kronik olmak üzere iki formda tanımlanır. Akut ve kronik çatlaklar ortasında şikâyet açısından fark yoktur. Bir aya yakın bir müddet içerisinde düzgünleşme gözlenmeyen çatlaklar kronik kabul edilir. Anal çatlakların anal kanaldaki yerleşim yeri çoklukla art tarafa doğrudur hasta secde durumunda durmakta iken saat 12 hizasında görülür. Daha az sıklıkta da saat 6 hizasında görülür. Anal çatlaklar nadiren yan duvarlarda yerleşim gösterir.
Tüm çatlaklar aslında birinci başlangıçta akut çatlak olarak başlar ve bir kısmı güzelleşirken bir kısmı iyileşmez ve kronik çatlaklar halini alır. Akut çatlakların iyileşmeyip kronikleşmesinin nedeni, bu bölgede akut çatlağa bağlı oluşan çatlak nedeni ile anal kanaldaki sfinkter dediğimiz kasların istemsiz olarak kasılmasına ve bunun sonucunda da bu bölgeye kan akımında azalmaya neden olurlar. Bu süreçte ağrıya neden olur. Anal kanalda oluşan ağrı anal spazmın (anüsteki kasılmanın) şiddeti artar ve spazm sonucu oluşan anal kanalın art kısmına yani çatlağın olduğu alandaki kan akımını azaltır ve buda burada oluşmuş olan yaranın güzelleşmesinin gecikmesine neden olur. Güzelleşmeyen yara da ağrı yapmaya devam eder ve döngü başa döner. Bu döngü tekrarlandıkça çatlağın kronikleşmesi kaçınılmazdır.
Kronik anal çatlaklarda ekseriyetle çatlak üçlüsü denilen üç bulgu bulunur bunlar;
· anal kanal dışında deri kıvrıntısı,
· anal kanal içinde büyümüş papilla
· derin çatlak tabanı.
Bu çatlaklar bazen kas katmanı görünecek kadar derinleşebilir. Tedavinin gecikmesi durumunda çatlak tabanında apse ve fistülize kronik anal çatlak üzere komplikasyonlar gelişir. Bu komplikarsyonlar anal stenoza neden olarak anal kanalda daralmalara kadar ilerleyip, hastanın dışkılama olayını azap haline getirebilir.
Anal çatlağın neden olduğu bilinmemekle birlikte, makat mukozasını zorlayıcı etkenler üzerinde durulmaktadır. Bunlar: Sistemsiz dışkılama alışkanlığı (şiddetli ıkınma vb.) Kronik kabızlık Kronik ishal Gebelik Travma Anatomik yatkınlık Anal cerrahi İnflamatuar barsak hastalığı
Anal çatlak belirtileri nelerdir?
Ana şikâyet, makatta dışkılama ile çok şiddetlenen sonrasında da spazm halinde devam edebilen ağrı
Bu ağrıya eşlik edebilen dışkı ile birlikte gelen birkaç damla parlak kırmızı kandır.
Hastanın var olan bir kabızlığı yahut ishali de olabilir.
Anal çatlakta fizik muayene: Çok hassas yapılmalıdır zira çok ağrıya neden olabilir. Bu nedenle uygun bir ışık altında çok fazla anal kanala dokunmadan çatlak ve cilt katlantısı görülerek teşhis konur. Ayrıyeten parmak ucu ile yanlara hafif dokunulduğunda sfinkter kaslarının spazmda olduğu görülebilir.
Ayırıcı teşhis:
Birden fazla anal çatlak varlığında yahut olması gereken yerin dışında çatlak varlığında, ayırıcı teşhiste, altta yatan bağırsağın inflamatuar hastalıkları, tüberküloz, sifiliz, AİDS, anal abse ve anal kanser varlığı değerlendirilmelidir. Anal çatlak oluşumuna neden olabilecek direk mekanik travmaları da göz gerisi etmemek gerekir, hastalığın nüks etmemesi açısından anal çatlağın kökeninde yatan etkenleri tespit etmek ve ortadan kaldırmak kıymetlidir.
Anal çatlak tedavisi
Anal çatlakta dayanak tedavileri nelerdir
1) Beslenme alışkanlıklarında değişiklik; Daha çok posalı (lifli) yiyecekler tüketmesi bu esnada gün içerisinde bol su tüketmesi istenir. Baharatlı yiyeceklerden ve hayvansal besinlerden uzak durması istenir.
2) Dışkılama alışkanlıklarında düzenleme yapılmalı: Büyük tuvaleti gelince bekletmemeli günlük mümkünse sabah tuvaletini yapmalı. İshal ve kabız olmamak için uğraş göstermeli. Büyük abdest esnasında çok fazla ıkınmadan yapılmalı. Çok uzun müddetler tuvalette geçirilmemeli.
3) Beslenme ve temizlenme esnasında hijyen kurallarına azamî uymalı.
4) Sıcak su oturma banyosu; Gün içerisinde 3 yahut 4 sefer 15-20 dakika kadar sıcak suya oturma. Bu sıcak suya oturma sayısını ve vaktini birinci vakitlerde daha sık yapılabilir.
5) Rahat kıyafetler giyilmeli.
6) Kolay ağrı kesici kremler günde 3-4 kere kullanılabilir.
Anal çatlak tedavisinde bu genel takviye tedavinin yanında özellikli tedavileri de mevcuttur. Anal çatlağın özellikli tedavisini 3 ana başlık altında toplayabiliriz. Bunlar ilaç tedavisi, botox tedavisi ve ameliyattır. Bu özellikli tedavileri kronik anal çatlak hastalarında kullanılmaktadır.
a) İlaç tedavisi:
Son yıllarda geliştirilmiş olan birtakım lokal ilaçlarla da akut anal çatlak tedavisi yapılabilmektedir.
b) Botox Enjeksiyonu:
Bu bölgedeki bulunan istemimiz dışında çalışan bir kas var bu kasa yapılan bir enjeksiyonla bu kaslar felç olur ve böylece spazm çözülmüş olur.
c) Anal çatlakta cerrahi tedavi prosedürleri:
Anal çatlağın cerrahi tedavisi anal kanaldaki istemsiz kasılan kasın bir kesitinin kesilmesi formundadır. Bu sayede zayıflayan kas kasılamaz ve spazm çözülmüş olur. Spazm olmadığı için bu bölgenin kanlanması artacağı için güzelleşmede hızlanmış olur.
Anal çatlak ameliyatı sonrası çatlak ender de olsa tekrarlayabilir; Bu tekrarlamasındaki en kıymetli etken şayet tekrarlama 6 ayda evvel ise ya yetersiz bir ameliyat yapılmıştır yahut hastanın çatlağa neden olan öbür hastalıkları var olabilir, şayet 6 aydan sonra çatlağı tekrar etmiş ise anal çatlağa neden olan bir etkeni devam ediyor olabilir.