Hangi ben suçsuz, hangi ben riskli?
Benlerin kıymetlendirilmesi konusunda standart A, B, C, D kriterlerimiz var. Bir bene baktığımızda biz şu kriterleri dikkate alıyoruz:
Asimetry (Asimetri): Asimetrik benler kötüleşme riski taşır. Benin simetrik olması; yani benin üstüne ortadan bir çizgi çektiğimizde sağ ve solunun ya da üstüyle altının eşit görünmesi gerekir.
Border (Kenar): Benin kenarları tertipli olmalı; düzensizlik olduğunda kötüleşme riski gösterir.
Color (Renk): Renginin homojen, tıpkı renk tonunda olması gerekir. Örneğin her noktasında tek ton kahverengi olması… Bir yerde koyu kahverengi, bir yerde açık kahverengi üzere ton farkları olduğunda o beni riskli kabul ediyoruz.
Diametre (Çap): Benin çapı 5 mm’yi geçiyorsa, yeniden riskli kümesinde kıymetlendirilir.
Benlerin alınması için tek bir risk kâfi mi?
Genel yaklaşım benlere A, B, C, D kriterlerine nazaran kimi dereceler verilmesi ve skorlama yapılıp, aşikâr bir sayının üstündeyse, o benin alınmasıdır. Artık biz bu durumu deneyimle otomatikleştirdik. Şöyle bir baktığımızda bu kriterleri değerlendirip, risk gördüğümüz benleri aldırıyoruz. Örneğin, hastanın sırtında birçok ben var. Bakıyorsunuz 2-3 tanesi dikkatinizi çekiyor. Onlar farklı, atipik benler. Onlara ‘displastik benler’ diyoruz ve bu benleri malign melanoma (Derinin rengini veren pigmenti oluşturan ve melanosit ismi verilen hücrelerin yapısının bozulup, denetimsiz olarak asın çoğalması ile oluşan bir deri kanseri tipi) dönüşmeden aldırıyoruz. Bu doğuştan olan benlerin de kıymetlendirilmesi gerekir. Doğuştan gelen, 1-5 cm. ve daha büyük çaptaki, üstünde kılların bulunduğu benlerin melanoma dönme riski var. O yüzden bu benleri de hastaların sistemli olarak takip ettirmeleri gerekir.
Güneşsiz bronzluk
Benler için hangi aralıklarla tabip takibi gerekiyor?
Şüphelendiğimiz benleri 6 ayda bir bakıp denetim ediyoruz. Şayet 2 yılın sonunda bende bir değişme yoksa denetim mühletini yılda teğe indirebiliriz. Bir de genelde hastaları yaz öncesi, bronzlaşmadan görmek istiyoruz. Güneşe çıkmaları açısından riskli bir ben var mı diye. Zira bronzlaşıldığı vakit benin rengi tam olarak görülemeyebiliyor. Bu nedenle de çoklukla mayıs-haziran ayında denetim yaptırmak yeterli olur.
Çocuklarda bulunan benlerin riski var mı?
Melanom çocuklarda fazla görülmüyor, daha çok genç yaşta görülüyor lakin tekrar de çocuklardaki benlerde de risk olabilir ve takip edilmesi gerekir.
Benlerimizin sayısı güneş yüzünden mi artıyor?
Hayır, yalnızca ben konusuna daha fazla dikkat edilmeye başlandı. Benler yaşla birlikte artar ve şayet huyları düzgünse, özelliklerinde dikkati çeken bir şey yoksa benlerin artması korkmayı gerektirecek bir durum değil. Başka yandan benler karıştırılabiliyor; halbuki bedendeki her kabarıklık ben değildir. Güneş, birden fazla şahısta güneş lekesine neden olabiliyor ve bazen beşerler güneş lekesi ya da çilleri de ben zannedebiliyor.
Güneş ışınlarının melanom riski oluşturduğu bir hasta kümesi var. Bunlar:
– Açık renkli, ince derili olanlar.
– Çok çili olan şahıslar.
– Kızıl saçlılar.
– Açık renkli (mavi, yeşil] göze sahip olanlar.
– Ben sayısı fazla olanlar.
– Ailesinde melanom öyküsü bulunanlar.
Bu bireylerin en yüksek güneş muhafaza faktörlerini kullanmaları gerekir.
Güneşin ziyanlı ışınlarının benlere tesiri nedir?
Yapılan çalışmalarda güneşe maruz kalan bireylerin benlerinde kötüleşme olduğu ortaya çıkarılmış. Ayrıyeten güneş, ‘melanom dışı’ dediğimiz deri kanserlerine de neden olabiliyor. Dikkat! Güneşin ziyanlı tesirleri kalıcı. Yıllarca güneşlenmemiş şahıslarda bile çocukluk ya da gençlik periyotlarında aldıkları güneş hasarları nedeniyle ileri yaşlarda deri kanseri görülebiliyor. Güneşin ziyanlı tesiri, bedenin bağışıklık sisteminin zayıfladığı devirlerde de ortaya çıkabiliyor.
Güneşe çıkmadan bronzlaş
Benler kesinlikle cerrahi prosedürle mi alınmalı, hoşluk merkezlerinde benleri lazerle yaktırmak hakikat mu?
Deriden yüksek olan et benleri düzgün huyludur ve kanser olmaz. Bu sebeple et benleri üzere kimi benlere lazer, koter yapılabilir lakin düz olanlardan daha çok korkmak lazım. Bu cinste olan ve muhtemel riskler açısından kıymetlendirilerek alınmasına karar verilen benlerin, bu işi âlâ bilen plastik cerrahi uzmanı, genel cerrahi uzmanı, dermatolojik cerrahiyle uğraşan uzmanlar tarafından düzgün bir biçimde alınarak patolojiye gönderilmesi gerekir. Patolojide de benin yeterlice incelenip raporunun bize gönderilmesi lazım. Halbuki riskli bir ben yakıldığı vakit inceleme imkanı kalmıyor. Ayrıyeten yakılan yerlerde hem makus iz kalıyor hem de yakılanmyerlerin kenarından bir mühlet sonra tekrar kahverengilik başlayabiliyor. Bu da şu manaya geliyor: Demek ki bu hücreler o kökte vardı lakin yakan kişi bunu görmedi. Şayet o makus huylu bir bense içerden de yayılabilir.
Mevcut benlerimiz konusunda neler yapmalıyız?
Değişiklikleri takip etmek değerli. Kendi kendine ben haritası çıkarılabilir. Aynada bakıp, kendilerine beden seması çizip, “benim şuralarda benim var” diye şemada işaretleyebilirler. Yeni bir şey gördüklerinde o haritaya bakıp, “bu var mıydı?” diye denetim edebilirler. Hatta hastaların benlerini fotoğraflayıp bilgisayara yükleyerek, muhakkak aralıklarla bunları takip etmeleri de güzel olur. Örneğin, geçen müddette, benin kenarlarında değişiklik var mı diye bakmaları bile kıymetli. Ayrıyeten daima tahriş olan bölgelerdeki benlere de dikkat etmek gerekir.
Tüm benler için patolojik analiz gerekiyor mu?
Gerekmiyor; burada tabibin deneyimi değerli. Örneğin, hastanın boynunda bir sürü iplik formunda et benleri var, onları yakıyoruz ve patologa göndermiyoruz. Zira âlâ huylu olduklarından eminiz. Ya da damar benleri olan kırmızı benler var, onlara da lazer yapıyoruz. Burada da patologa gönderme imkanımız yok.
Benler alınırsa kötüleşir inanışı hakikat mu?
“Bene bıçak bedelse kötüleşir” üzere yanlış inanışlar bizi çok bunaltan ve hastalara da ziyan veren inanışlar. Kuşkulu durumlarda gerek benin teşhisinin katılaşması gerekse tedavi için kesinlikle benin cerrahi yolla alınması gerekir. Öbür bir kesin teşhis ve tedavisi yok. Şüphelendiğimiz beni kesinlikle aldırıyoruz ve patolojiye gönderiyoruz. Şayet kanser teşhis edilirse, daha geniş bir bölgenin alınması gerektiğinden ikinci bir operasyona muhtaçlık duyulabiliyor. Değilse “Şüphelendik, aldık. İnceledik fakat değilmiş, ne güzel!” diyoruz. Kanserse de bunun tedavisi tekrar beni aldırmaktır.