Guatr hastalığı, boynun ön kısmında iki taraflı olarak yer alan tiroid (kalkan) bezinin iltihap ve tümöre bağlı olmaksızın olağandan fazla büyümesi olarak tanımlanır. Erişkinlerde tiroid bezinin tartısı olağanda 20-25 gramdır.
Çok büyük guatrlar el yahut gözle muayene sırasında çarçabuk tespit edilebilir. Lakin kuşkulu durumlarda ultrasonografi ile teşhis konmalıdır. Tiroidin erişkinlerdeki olağan boyutları 20x25x50 milimetredir. Ultrasonografide tiroidin derinlik çapının 25mm üzerine çıkması büyüme olarak kıymetlendirilir. Ayrıyeten, ultrasonografik olarak tiroid glandının volümü bulunduktan sonra bunun 0.52 ile çarpımı sonucu gram cinsinden tartısı çarçabuk hesaplanabilir. Bilhassa birtakım bayanlarda boyun yapısı nedeni ile tiroit olağan olarak ele gelebilir. Münasebetiyle her ele gelen tiroit guatr olarak değerlendirilmemeli lakin ultrasonografik ölçümle kesin teşhis konmalıdır.
Bir bölgede guatr hastalığı oranı %10’un üzerindeyse o bölgede “endemik guatr”dan kelam edilir. Bu oran %10’un altındaysa burada görülen guatr hastalığı “sporadik guatr”dır.
İÇ-DIŞ, ERKEK-DİŞİ GUATR NE MANAYA GELİYOR?
İç-dış, erkek-dişi guatr sözleri tıbbi tabirler değildir ve halk tarafından kullanılır. Kişinin boyun yapısına nazaran bezin büyümesi dışardan görünüyorsa (zayıf ve boynu uzun olanlarda görülür) halk ortasında buna dış guatr denir. Bezin büyümesi görünmüyorsa (şişman ve kısa boyunlularda görülmez) buna da iç guatr denir.
Ameliyattan sonra tekrar eden yani nüks olanlara dişi guatr, tekrar etmeyenlere de erkek guatr denir. Halbuki guatrın tekrarlaması, çoklukla tedavisinin yahut takibinin eksik yapılmasından kaynaklanır. Şayet bezin aşikâr bir kısmı çıkarıldıktan sonra gereksinim olan hormon dışarıdan verilmezse iç istikrarlar devreye girer ve hipofiz bezi tarafından tiroid bezinin büyümesine neden olan TSH salgılanır. Bu salgı da tiroid bezini uyararak yine büyümesine sebep olur.
GUATR NEDENLERİ NELERDİR?
İyot ve birtakım minerallerin eksikliği yahut fazlalığı, guatr yapan kimi yiyeceklerin fazla tüketilmesi, ayrıyeten tiroid bezinin iltihapları, nodülleri, tümör ve kanserleri de tiroid bezinde büyümeye, yani guatra sebep olur. Fakat en değerli sebeplerden birisi de ailesel faktörlerdir.
GUATR BELİRTİLERİ NELERDİR?
Tiroid bezi işlevlerine bağlı belirtiler:
– Hormonlar fazla salgılanıyorsa (Hipertiroidi; zehirli guatr):
Çarpıntı, sonluluk, ellerde titreme, fazla terleme, ince ve nemli cilt, sıcağa tahammülsüzlük, çok yemek yeme, zayıflama, uykusuzluk.
– Hormonlar az salgılanıyorsa (Hipotiroidi):
Kabızlık, iştahsızlık, şişmanlık, kuru cilt ve saç, unutkanlık, depresyon, nabız yavaşlığı, tansiyon düşüklüğü, kas krampları, soğuğa tahammülsüzlük, uykuya eğilim. Tiroid hormonlarının düşüklüğü bebekte olursa; zeka geriliği, uzunluk kısalığı vb. ile giden bir tablo gelişir.
Tiroid bezinin yapısına bağlı belirtiler:
– Genelde kolay diffüz guatr rastgele bir şikayete neden olmaz.
– Büyük ve nodüllü guatrlar, soluk yahut yemek borusu üzerine olan baskı nedeniyle nefes darlığına yahut yutma zahmetine neden olabilir. Lakin bu durum nörotik hastalarda görülen ve globus histerikus denilen boğazdaki sıkışma hissi ile karıştırılmamalıdır.
– Büyük guatrlar, ayrıyeten boyun toplardamarları üzerine baskı yaparak bu damarların genişlemesine neden olabilir.
– Tiroit glandı günlerce yahut haftalarca yavaşça büyüyüp küçülmesi ve bazen ağrılı olması sessiz yahut subakut tiroiditte (bir çeşit iltihaplanma) görülür.
– Tiroidin ani olarak büyümesi, ağrılı ve hassas olması tiroit nodülü içine kanamada yahut ani olarak büyüyen tiroit kanserlerinde görülür.
– Otoimmün guatrlarda simetrik yahut asimetrik büyüme görülmesi tiroit lenfomasını düşündürür.
GUATR TANISI NASIL KONUR?
Günümüzde guatr tanısı konması çok kolaydır. Kolay bir tiroid ultrasonu ile bezin yapısının görülmesi ve kanda bakılacak olan tiroid bezinin salgıladığı ve tiroid beziyle ilgili olan hormon bedelleriyle bir bireye guatrı olup olmadığı söylenebilir.
GUATR TEDAVİSİ
Guatr tedavisi duruma nazaran temel olarak ilaçla, ameliyatla yahut radyoaktif iyot ile yapılabilir.
Erken saptanan ve yanlışsız tedavi edilen guatr hastalığı, şahsa hiçbir ziyan vermeden ömrünün sonuna kadar ilaç ile tedavi edilerek belirli aralıklarla takip edilebilir. Lakin hastalık ilaç tedavisine karşın ilerlerse yahut kanser kuşkusu varsa ameliyat gerekir.
Ülkemizde guatr hastalığının takip ve tedavisinde belirli bir standart ne yazık ki yoktur. Kimi merkezlerde çok evvelden ameliyat olması gerektiği halde ameliyat önerilmediği için kanserleşene kadar takip edilen guatrlar olduğu üzere, birtakım merkezlerde de hiç ameliyat gerekmediği halde erkenden ameliyat edilen olgulara çok sıklıkla rastlıyoruz.
Ülkemizdeki guatr hastalığına oranladığımızda guatr ameliyatı olanların sayısı, olması gerekenin 4 katına yaklaşmaktadır. Yani diğer bir deyişle istatistiksel olarak guatr ameliyatı olan 4 bireyden sırf birinin nitekim ameliyata gereksinimi vardır. Bunun yanında, ameliyat kriterleri taşıdığı halde takip eden hekim tarafından vaktinde bir cerraha yönlendirilmediği için kanserleşen yahut tedavisi imkansız hale guatrlara da sıklıkla rastlanmaktadır.
Oysa guatr hastalığı teşhisi çok kolay ve takip kriterleri çok bariz olan bir hastalıktır. Yani mevzuyu bilen bir tabip, birkaç kolay tetkikle hastanın ilaçla yahut ilaçsız olarak ne kadar aralıklarla takip edilmesi gerektiğini, biyopsi yahut ameliyat gerekip gerekmediğini çarçabuk tespit edebilir. Lakin tahminen ülkemizde çok sayıda guatr hastası olduğundan, tahminen hekimlerin gerekli vakti hastalarına ayıramadıklarından, tahminen her mevzuya yetişmeye çalışırken şimdiki bilgi ve tecrübeden uzak kaldıklarından, tahminen de öbür sebeplerden bu sık görülen ve kolay tedavi edilen hastalık, birtakım hastalar için kâbus haline gelmektedir.
Takip ve Tedavi unsurlarını basitçe şöyle sıralayabiliriz:
–;;; Kolay diffüz guatrlar, yani tiroid bezinin belirti vermeyen nodülsüz büyümeleri sadece takip edilir. Gerekirse ilaç dayanağıyla tiroid bezi istirahate alınır.
–;;; Çok sayıda nodülü olan guatrlarda nodüller büyümüyorsa, hastayı rahatsız etmiyorsa ve kanser kuşkusu yoksa takip edilir. Gerekirse ilaç dayanağıyla tiroid bezi istirahate alınır.
–;;; Genç hastalarda ve yaşlılarda görülen tek nodüllü guatrlar daha fazla kanser riski taşıdığından biyopsilerle yakından takip edilmeli, kuşku olduğunda ameliyat edilmelidir.
–;;; Tiroid işlevlerinde bir bozulma varsa buna yönelik ilaç tedavisi yapılır, işlevler olağana getirildikten sonra takip edilerek ameliyata gerek olup olmadığına karar verilir.
–;;; Tiroid bezi nodüllerinin yapısında kuşku çeken bir durum yahut ısrarlı büyüme varsa kesinlikle iğne biyopsisi yapılır. İğne biyopsisi pak gelirse hasta ameliyat edilmeden takip edilebilir.
–;;; İğne biyopsisi sonucunda kanser kuşkusu varsa kesinlikle kısa mühlet içerisinde ameliyat yapılır.
–;;; Kanser kuşkusu yoksa bile tiroid bezi fazla büyüdüğü için hastada şikayete yol açıyor ise ameliyat edilebilir.
İlaç tedavisi:
Guatr tedavisinde kullanılan ilaçlar iki kümedir.
En çok kullanılanlar, tiroid hormon preparatları, yani tiroid bezinin ürettiği hormonu içeren ilaçlardır. Hipotiroidide, takip edilen guatrlarda yahut tiroiditlerde tiroid bezini dinlendirmek için, ameliyat sonrasında tiroid hormonu açığını karşılamak için kullanılırlar. Her guatr hastası hayatının bir periyodunda kesinlikle bu ilaçlardan kullanır. Ömür uzunluğu kullanılabilen ilaçlardır.
Tiroid homonu ölçüsünü azaltan ilaçlar ise sadece hipertiroidi dediğimiz zehirli guatr durumunda kullanılırlar. Bu ilaçların uzun müddetli kullanımlarda yan tesirleri olabildiğinden, hormonlar olağana döndüğünde öbür tedavi sistemlerine geçilmesi uygun olur.
Cerrahi tedavi (Ameliyat):
İlaç tedavisine cevap alınamadığında yahut kanser kuşkusu olduğunda guatr hastaları ameliyatla tedavi edilir. Günümüzde benimsenen cerrahi tedavi usulü, tiroid bezinin ameliyatla tamamının alınmasıdır. Evvelki yıllarda yapılan tiroid bezinin bir kısmının alındığı subtotal ameliyatlardan sonra hastalık nüksettiğinden yahut patolojide kanser çıkması sonucunda tekrar ameliyat olma gerekliliği ortaya çıktığından, subtotal ameliyatlar artık terk edilmektedir. Tiroid bezinin tamamının alınmasıyla hem nüks etme mümkünlüğü ortadan kalkmakta, hem de kanser çıkma mümkünlüğü karşısında tekrar ameliyat olma gerekliliği ortadan kalkmaktadır.
Guatr ameliyatıyla ilgili en çok duyulan kaygılar kalacak iz ve ses kısıklığıyla ilgilidir. Günümüzde guatr ameliyatları 4-5 santimetrelik kesilerden yapılmakta ve estetik dikişlerle kapatılmaktadır. Bu nedenle geride besbelli bir iz kalmaz. Ses kısıklığı ise bir ameliyat komplikasyonu olup, %3-5 oranında görülebilmektedir lakin ameliyat adabına uygun yapıldığında ekseriyetle birkaç gün içerisinde tabiatıyla geçer.
Tiroid ameliyatlarından sonra hastalar ömürlerinin sonuna kadar uygun dozda tiroid hormon hapı almak zorundadırlar.
Radyoaktif İyot Tedavisi:
Ameliyat olamayacak hastalardaki hipertiroidi (zehirli guatr) durumlarında yahut tiroid bezi kanserlerinde cerrahi sonrasında tedaviye ek olarak uygulanan bir tedavidir. Hasta bir keze mahsus olmak üzere uygun dozda bir radyoaktif iyot preparatı yutar. Doza bağlı olarak bazen tedavi sırasında hastanın birkaç gün etraftan izole edilmesi gerekebilir.
TAKİP
Guatr hastaları ne formda tedavi edilirlerse edilsinler, ömürlerinin sonuna kadar takip edilmelidirler. Zira son tahlil olan ameliyattan sonra bile, nüks mümkünlüğü olmamasına rağmen, hastalar dışarıdan hormon preperatı aldıklarından, kandaki hormon seviyelerinin takip edilip, gereğinde ilaç dozunun düzenlenmesi gerekir. Bu nedenle guatr hastaları yaşadıkları yerde, bahisle ilgili mümkünse tek bir hekimin denetimine girerek takip ve tedavilerini ihtimamla sürdürmelidirler.
