“Haşimoto tiroiditi” (Haşimoto hastalığı), bundan sonra “HT” olarak anılacaktır. HT, iyot kâfi bölgelerde tiroit hormon yetmezliğinin en sık sebebi olup, tiroidin hayat uzunluğu süregelen ilerleyici bir hastalığıdır. “Haşimoto tiroiditi” terimi, 1912 yılında Japon Cerrah Hakaru Hashimoto tarafından tanımlanan patoloji raporundan türetilmiştir. Halk ortasında ‘tiroit bezi iltihabı’ olarak isimlendirilse de ‘tiroit bezi harabiyeti’ olarak isimlendirmek daha doğrudur. Toplumun yüzde 2’sinde bulunur. HT hastalarının yüzde 95’i bayandır. Her yaşta görülse de 30-50 yaşlar ortasında daha sıktır. Bayanlarda erkeklere göre 15-20 kat daha fazladır. 5 yaş altında görülmesi enderdir.
AİLESEL ÖZELLİK GÖSTERİR
HT hastalığı, genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin birlikteliği sonucu gelişmektedir. Aile bireyleri ortasında yaygın geçiş (özellikle bayanlar arasında), kardeşlerde görülme riskinin olağana nazaran 20 kat fazla olması, tek yumurta ikizlerinde bulunma ihtimalinin yüzde 30-60 olması, ‘Down’ ve ‘Turner’ hastalığı olanlarda sık görülmesi ailesel geçişi kuvvetlendiren durumlardır. Bu yüzden HT saptanan bir bireyin ailesinde tiroit tetkikleri yapılmalıdır. Çevresel faktörlerden; enfeksiyonlar, gerilim, seks steroidleri, gebelik sayısı, gereğinden fazla iyot alımı, radyasyona maruz kalma, sigara içimi ve selenyum eksikliği suçlanmaktadır.
BAĞIŞIK SİSTEM HASTALIĞIDIR
HT, otoimmun dediğimiz bir bağışık sistem hastalığıdır. Otoimmun hastalıklarda beden kendi dokusunu yabancı doku olarak algılayıp onu harap etmek ister ve bedende bir gayret yaşanır. HT’te de beden kendi tiroit bezini yok etmeye çalışır. Bedenimiz bunu gerçekleştirmek için otoantikorlar; anti-TPO antikoru (TPOAb, olarak anılacaktır) ve antitiroglobulin antikoru (TgAb, olarak anılacaktır) üretir. Bu antikorlar, tiroit bezine bağlanarak tiroit hücrelerini yok eder. Bu sırada tiroit bezine birçok iltihap hücresi birikir. İltihap sonucunda tiroit hücreleri tahrip olarak azalınca bez küçülür ve tiroit hormonu yapacak hücre kalmaz. Bu gelişmelerin devamında ise tiroit hormon yetmezliği gelişir.
LABORATUVAR BULGULARI
Başlangıçta ufak bir guatr varlığı ile bir arada kanda yüzde 95 oranında TPOAb ve yüzde 60 oranında TgAb tespit edilir ve TSH – hipofiz bezi hormonu- ve T3 ile T4 -tiroit bezi hormonları- olağandır. Bazen de yüzde 5 oranında TSH düşüklüğü ve T3/T4 olağan ya da yüksekliği ile saptanabilir. Bu durumda tespit edilen başlangıç halindeki HT ezkaza toksik guatr (halk lisanında zehirli deniliyor) tedavisi alabilmekte (Haşitoksikosis) ve yıllarca takipsiz kalan hastalarda hormon düşürücü ilaca bağlı guatr gelişebilmektedir. HT hastalığı vakit içerisinde ilerledikçe evvel tiroit hormon yetmezliği (TSH yüksek, T3/T4 normal) daha sonra da tam yetmezlik (TSH yüksek, T3/T4 düşük) gelişir. Yaş ilerledikçe hem kandaki antikor düzeyleri hem de tiroit hormon yetmezliği artar.
KLİNİK BULGULAR
Hastaların bir birçoklarında bulgu yoktur ve teşhis tesadüfen konulabilmektedir. HT’li hastaların tiroit bezinde; ‘lastik silgi’ kıvamında bir sertlik ve şikayete sebep oluşturmayacak sessiz bir belirginleşme (guatr – tiroit bezi büyümesi) vardır. Ağrı ve hassasiyet genelde olmaz. Bu hastalar doktora sıklıkla guatr nedeni ile ve tiroit hormon yetmezliğinin sebep olduğu; yorgunluk, uyuşukluk, deride kuruluk, üşüme, saç dökülmesi, hafızada zayıflama, kabızlık, iştah azlığı ile birlikte kilo alımı, nefes darlığı, seste kalınlaşma, yüz/el ve ayaklarda şişme üzere şikayetler yüzünden başvurabilir. HT hastalığını büsbütün ortadan kaldıracak bir tedavi formu yoktur. Tedavi, sırf hastalığın sebep olduğu guatr ve/veya tiroit hormon yetmezliğinin giderilmesinden oluşur. Bu hastalar, ‘levotiroksin sodyum’ etken unsuru içeren tiroit hormon ilacı ile tedavi edilir. İlaç dozu, serum TSH seviyesini olağana getirecek biçimde hekiminiz tarafından ayarlanır. Yaşlı, koroner arter hastalığı olanlarda tedaviye çok düşük dozlarda başlanır ve 4-6 haftalık ortalarla artırılır. Osteoporozu – kemik erimesi – olan hastalarda da tedavi çok yüksek dozlarda yapılmamalıdır. Gebelik mühletince ilaç dozunda % 25-50 oranında bir artış gerekir.
HT hastalarında öteki otoimmun hastalıklar da görülebilir. Hipogonadizm (seks hormonlarında azalma), Addison hastalığı (böbreküstü bezi hormon yetmezliği), Tip 1 Diyabetes Mellitus (şeker hastalığı), Hipoparatiroidizm (kanda paratiroit hormon ve kalsiyum eksikliği) ve Pernisiyöz anemi (B12 vitamin eksikliğine bağlı kansızlık ile birliktelik sık görülmektedir.
TAVSİYELERİMİZ
Selenyum dayanağı alabilirsiniz. Selenyum minerali içeren besinler; ay çekirdeği, balık eti, hindi eti, göğüs tavuk eti, kırmızı et, sakatat, yumurta, mantar, soğan, sarımsak, bakliyatlar, yeşil yapraklı sebzeler, süt eserleri (şişlkinlik yapıyor ise alınmaması tavsiye edilir), ceviz vb. dir. Selenyum her ne kadar beden için değerli bir husus olsa da fazla tüketilmesi durumunda bedene ziyan verme ihtimali yüksektir. Soya, tüm tahıllar (özellikle gluten), şeker, kafein, florlu sular, bitkisel yağlar önerilmeyen besinlerdir.
Tiroit hormon ilacını günde tek toz almak kafidir. Sabah aç olarak, tek dozda ve tercihen tek başına, bir ölçü su ile alınmalıdır ve kahvaltı ile ortasında 30 dakika üzere bir müddet olmalıdır. İlacınızı sabah almayı unutmuş iseniz aklınıza gelen vakitte almalısınız, bir gün evvel almayı unutmuş iseniz sonraki gün sabah ve akşam iki kere alınız. İlacınızı aldığınız dört saat içerisinde bilhassa kalsiyum, demir, multivitamin, mide ilaçları (H2 blokerleri, proton pompa inhibitörleri, antiasit, sükralfat) almamaya çalışınız. Hekiminizin denetime davet ettiği vakitlere titizlikle riayet ediniz. Hamilelik niyetiniz var ise kesinlikle hekiminize danışmalısınız. Hamileliğin gerçekleşmesi halinde tiroit hormon ilacınızı almaya devam etmelisiniz ki gebeliğinize bir ziyanı yoktur. İlacınızı almadığınız yahut doz ayarlaması yaptırmadığınız taktirde; birinci aylar için düşük ve sonraki aylar için erken doğum tehdidi risklerini taşıdığınızı biliniz. Hamilelik sonrasında da hekiminiz ile temasa geçiniz.
Kesin olarak ispatlanmış olmasa da 2016 yılında yapılan bir çalışmada; öğle ve akşam yemek öncesi 1 gram olarak çörek otu tozu kullandırılan HT’li hastaların antikor seviyelerinde düşme saptanmıştır. Bu yüzden çörek otunun HT’li hastalarda faydalı olabileceği düşünülmektedir.
CERRAHİ TEDAVİ
HT’li hastalarında cerrahi tedavi birinci planda düşünülmeyecek bir durumdur. Cerrahi tedavi gerektiren en değerli durumlar; tiroit ince iğne aspirasyon biyopsisinde tiroit kanseri ve kuşkusunun saptanması, diğer nedenlere bağlı olmadığı gösterilen nefes darlığı, yutkunma zahmeti ve ses kısıklığı üzere bası bulgularının varlığı ve tiroit bezinin birdenbire büyümesi ile beliren lenfoma hastalığı kuşkusudur. Ayrıyeten ilaç tedavisine karşın nodüllü hastalıkta nodülde küçülme sağlanmaması ya da tiroit bezindeki büyümenin devam etmesi, kozmetik nedenler öbür cerrahi sebepler ortasındadır. Şen ve esen kalınız…
