İş Yaşamı için ACT Metafor Örnekleri

Rekabetin, yeniliğin ve sürekli değişimin olduğu dinamik iş yaşamında, etkili karar verme, iletişim ve bireysel-örgütsel gelişim önemli bir yer tutmaktadır. Bu zorlukların ortasında, Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT), metaforları ile yol gösterici bir bakış açısı olarak ortaya çıkıyor. Bireylerin iş yaşamındaki karmaşada değerlerine yaklaşmaları için yolları aydınlatıyor.

Radikal davranışçılık temeline dayanan ACT, tempolu iş yaşamında etkili bir rolü olan psikolojik esnekliği geliştirmeleri için bireyleri değerlerine yaklaştıran bir dizi temel süreç sunar. İş yaşamı bağlamında bu keşfe çıkarken, zorluklara nasıl yaklaştığımızı, başkalarıyla nasıl etkileşim kurduğumuzu ve başarıyı nasıl takip ettiğimizi yeniden tanımlayan bir içgörü hazinesinin kilidini açıyoruz.

Bu yolculukta, iş yaşamının dokusuyla iç içe geçebilen ACT’ın temel süreçlerinde (Bilişsel Ayrışma, Kabul, Şimdiki An ile Esnek Temas, Bağlamsal Benlik, Değerler ve Kararlı Eylem) yer alan metaforlardan bahsedeceğim. Metaforlar aracılığıyla stratejik planlama, müzakere, takım dinamikleri ve bireysel-örgütsel gelişim alanlarında ACT’ın kişinin iş yaşamındaki deneyimini ve etkisini yükseltebileceği yolları keşfedeceğiz.

Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT), piyasa değişimlerinin belirsizliğini kucaklamaktan dikkatli işbirliklerini geliştirmeye, iniş ve çıkışlarda bireyin öz-şefkati benimsemesine ve zorlukların ortasında kararlılığı sürdürmesine fayda sağlar. Bireylerin yalnızca iş zekalarını geliştirmekle kalmayıp aynı zamanda özgünlük, büyüme ve değere yönelik iş ortamını besleyen dönüştürücü bir araç seti ile donatır. Değer odaklı bir iş yaşamına sahip bir geleceğe doğru yolculuk ederken, iş yaşamı bağlamında ACT’ın uygulamasında kullanılabilecek bu özgün metaforlara birlikte göz atalım.

Uygulanabilecek Metafor Örnekleri

Alışveriş Sepeti ve Buzdolabı Metaforu (Bilişsel Ayrışma)

Düşüncelerinizin, finansal kararlarınız sırasında sepetinize eklediğiniz ürünler olduğu bir market alışverişi hayal edin. Alışveriş listenize bakarak ürünler ekliyorsunuz. Bir de o an gördüğünüz ve canınız çektiği için sepete eklediğiniz bazı ürünler var. Hepsi sepetinizde yer alıyor. Sepetinizdeki bazı ürünler işinize yararken, bazısı gereksiz. Tüm ürünleri alıp eve götürüyorsunuz.

Bazı düşünceler anlık satın alımlardır; diğerleri ise listeye bağlı olarak sepete eklediğiniz düşüncelerdir. Eve götürdüğünüz her düşünceyi buzdolabına koyarken, onu yakından gözlemleyin. Ağırlığını, ambalajın şeklini ve dokusunu hissedin. Bu ürünü buzdolabından çıkarıp yemeden önce, finansal değerlerinize uygunluğunu kendinize sorun. Son kullanma tarihi geçmiş mi? Almayı hedeflediğiniz günlük kalori miktarını aşmanıza neden oluyor mu? Buzdolabını açıp içinden neler alıp yediğinizi fark edin.

Liderin Dansı (Kabul)

Liderliği, sizin ve ekibinizin farklı ritimler ve adımlar arasında zarif bir şekilde hareket ettiğiniz bir dans olarak hayal edin. Tempodaki bozulmaları ve ara sıra atılan yanlış adımları fark edin. Yanlış adımların sizde ortaya çıktığı hisler nedeniyle durup bekliyor musunuz? Yoksa ekibe öğretene kadar dansa devam mı ediyorsunuz? Uyumsuzluğa rağmen büyüme ve gelişme değeriniz için tempodaki bozulmanın sizde ortaya çıkardığı duyguya içinizde yer açın. Katı bir şekilde koreografi yapmak yerine, her ekip üyesinin getirdiği benzersiz katkıları kabul ederek dansın doğal bir şekilde ortaya çıkmasına da izin verebilirsiniz.

Grafiğe Cevap Ver (Şimdiki An ile Temas)

Şimdi bu grafiğe bakın (terapist bir finansal grafik gösterir) ve bunun sizin yatırımınızın grafiği olduğunu düşünün. Bu grafikteki düşüş ve yükselişlere odaklanın. Düşüşte ortaya çıkan duygu ve düşüncelerinizi fark edin. Zihninizden geçen düşüncelerin, ortaya çıkan duyguların vücudunuzda hangi bölümlerde belirdiğini fark edin ve nefes alın. Vücudunuzda ne gibi duyumlar deneyimliyorsunuz? Eğer bu egzersizden ya da duygu ve düşüncelerinizden ötürü sıkılmış hissettiğinizi fark ederseniz, sadece nefesinize odaklanmaya dönebilirsiniz.

Şu anda piyasada yaşanan ani düşüş için bir eylemde bulunmak yerine sadece ortaya çıkan düşünce ve hislerle kalın. Vücudunuzda ve zihninizde olan biteni gözlemleyin. Artık dipte olan yatırımınızın yarattığı panikle savaşmak yerine, o paniği kucaklamaya gönüllü müsünüz, fark edin. O panik nedeniyle yatırımınızı satacak mısınız, yoksa uzun vadeli yatırımcı olma değerinize bağlı kalıp bir şey yapmadan beklemek için kendinize izin verebilecek misiniz, düşünün.

Şimdi piyasanın yükseldiğini ve başka bir yatırım aracının sizinkinden daha fazla yükseldiğini görüyorsunuz. Hali hazırda zirvede olan o yatırım aracının yarattığı şiddetli satın alma arzusuyla mücadele etmeyi bırakıp, o arzunun sadece orada bulunmasına izin verebiliyor musunuz, gözlemleyin. Arzularınıza içinizde yer açıp, onlarla ilgili hiçbir şey yapmadan etrafında büyüyüp genişlediğinizi ve onların genişleyen alanda hareket ettiğini fark edin. Bu arzu neye benziyor? Ne renk? Hangi boyutta? Nasıl hareket ediyor?

Şimdi panik ve korkunuza geri dönün. Tepki vermeden, sadece onlarla nasıl temas kurduğunuzu gözlemleyin. Zihninizden geçenleri ve vücudunuzda deneyimlediklerinizi fark edin. Bu panikle temas halinde kalın, ona teslim olmadan ve herhangi bir şey yapmadan ona içinizde yer açın.

Bilgisayarda Yer Alan Yatırım Sitesi (Bağlamsal Benlik)

Bir yatırım internet sitesi forumunda yorumları okuyorsunuz. Bu yorumculardan bazıları yatırımına küfür eden, yatırım yöneticilerine kötü dileklerini ileten, yatırımın daha da düşeceğini ve bu yatırım aracından uzak durulmasını öfkeyle belirten “kötümser” kişilerdir. Bazıları ise bu yatırımı öneren, geleceğinin parlak olduğunu söyleyen, yükseliş beklediğini ifade eden ve bilançonun beklenti üstünde olduğunu söyleyen “iyimser” kişilerdir. Bir de forumdaki yatırımcı yorumlarının topluluk kurallarına uygunluğunu kontrol eden, ihlal olduğunda yorumları silen ve yorumcuları cezalandıran admin (yönetici) vardır.

İyimser ve kötümser yorumculara bakın. Duygu ve düşüncelerinizi de gözlemleyin, benzerliği görebiliyor musunuz? Bir tarafta iyi hisler, bir tarafta kötü hisler… Bir de düşünce ve duygularınızı değerlendiren bir parçanız var. Aynı admin gibi, kuralları ihlal edenleri tespit edip, tekrar yorum yapacak olsalar da yorumlarını silmeye çalışıp, sadece uygun yorumların var olmasına çalışan yönünüz. Fakat burada bir kısım daha var: forumdaki tüm yorumcuları ve admini barındıran bilgisayar. Bu bilgisayar onlarla ilgilidir ama onlardan bağımsızdır, yani bağlamdır. Böylece siz de yorumcu (duygu ve düşünce) ya da admin (değerlendirmeler) değil, belki de tüm ögelere (deneyimlere) sahip olan bilgisayarsınızdır.

Dilek, İstek ve Şikayet Kutusu (Değerler)

Çalışma arkadaşlarınızın veya ekibinizin odanızın kapısında bulunan dilek, istek ve şikayet kutusuna bir şeyler yazıp attığını düşünün. Kutuyu açtığınızda birçok beyaz kağıt arasında renkli bir kağıt olduğunu görüyorsunuz. Bu kağıt “ondan” yani favori çalışma arkadaşınızdan. Hayatınızın iş yerinde ve dışında tam da istediğiniz gibi gittiği mükemmel bir dönemdesiniz. Bu renkli kağıtta sizinle ilgili neler yazıyor olurdu?

Buffett Bizi Gözetliyor (Kararlı Eylemler)

Warren Buffet’ı biliyorsunuz. Kendisi dünya borsalarını inceleyen, temettüler ile büyük kazançlar elde eden başarılı borsa yatırımcısı. Buffet yaptığı bu incelemeler sırasında Borsa İstanbul yatırımcılarıyla tanıştı ve Türkiye’deki bu yatırımcıların, “değerler” denilen ve onlara yatırım stratejilerinde yol gösteren ilkeleri olduğunu fark ediyor. Buffet inceleme örnekleminde sizi seçti ve Borsa İstanbul’daki işlemlerinizi gözlemliyor.

Buffet’ın stratejiler listenizi yani değerlerinizi öğrendiğini hayal edin. 

Buffet bu değerlere yaklaştıran eylemlerinizi biliyor. Buffet değerleriniz doğrultusunda hareket edip etmediğinizi 0 ile 10 arasında puanlıyor. 0, değerlerinizden tamamen uzak hareket ettiğinizi, 10 puan ise değerlerinizle tamamen uyumlu hareket ettiğinizi ifade ediyor. Her bir eyleminize Buffet kaç puan verdi? Buffet’ın verdiği puanları düşünün. Her birini tekrar gözden geçirelim ve sizin idealiniz kaç puan onları belirtin. 

Yukarıda bahsedilen metaforlar zenginleştirilebilir ve danışanların yanıtlarına göre şekillendirilebilir. Terapist kendi stili doğrultusunda bu egzersizleri danışana yaptırabilir. Dikkat ettiyseniz, bir ayrışma metaforu içinde şimdiki an ile esnek temas ya da kabul teknikleri içerebilir. Bu da ACT’ın temel bileşenlerinin iç içe olduğunu gösterir ve seansta bu altıgen etrafında dans edilir.