Kabızlık nedir, tarifi nasıldır?
Kabızlık çok öznel, şahsa nazaran değişen bir şikayet olduğu için bazen hastalar farklı dışkılama alışkanlığını kabızlık olarak değerlendirebilirler. Her gün dışkılama yapmamayı kabızlık sayabilirler.
Hekim olarak kabızlığı aşağıda sayacağımız değişikliklerden birinin varlığı olarak tanım edebiliriz. Dışkılama esnasında fazla ıkınma gereksinimi, daima sert dışkılama, dışkılama sonrası tam boşalamama hissi, dışkılamaya elle takviye gereksinimi ve 3-4 günde bir dışkılamak. Tabi bu durumların ortada sırada olması kabızlık olarak kıymetlendirilmez.
Kimlerde görülür?
Her yaşta kabızlık görülmesine karşın ileri yaşlarda ve bayanlarda daha sık görülür. Bebek ve çocuklarda da sıklıkla görülür.
Kabızlığın çeşitleri var mıdır?
Evet, kabızlığı ikiye ayırabiliriz. Kronik (müzmin) kabızlık; ekseriyetle yaşlılarda görülen ve uzun vakittir olan kabızlık biçimidir; kimi ilaçlar, bağırsakları etkileyen birtakım hastalıklar bu tıp kabızlığa yol açar. Akut kabızlık ise yeni gelişen kabızlık biçimidir. Sebebinin ne olduğu araştırmak gereklidir.
Kabızlığın sebepleri nelerdir?
Çok fazla sayıda kabızlık sebebi vardır. Bu sebepleri beş kümede toplayabiliriz. Bağırsakta tıkanıklık yapan hastalıklar (kanser, dışkı taşlaşması vb), dahilî hastalıklar (şeker hastalığı, guatr hastalığı vb), hudut ve kas hastalıkları (Multipl Skleroz, Parkinson, hareketsizlik vb), ilaçlar (antidepresanlar) ve sebebi bulunamayanlar. Bunlar içinde sebebi bilinemeyen kabızlık, hastaların büyük kısmını oluşturur.
Kabızlığı sebebini bilmek gerekir mi?
Eğer kabızlığın sebebini bilirsek tedavimiz de ona nazaran değişecektir. Şeker hastalığı olan birinde kabızlık için tedavimiz öbür, çocukta yiyecek değişikliğine bağlı kabızlığın tedavisi diğer, bağırsak kanserine bağlı kabızlığın tedavisi elbette ki farklı olacaktır.
Kabızlığın sebebini öğrenmek için ne yapmak gerekir?
Öncelikle hastanın hakikaten kabız olup olmadığına karar vermek gerekir. Kimi hastalar her gün dışkılama yapmadıklarında kendilerinde kabızlık var zannedebilirler.
Hekim olarak kabız olduğu belirlediğimiz bireylerde kabızlığın mühletini ve başlangıç vaktini sorguluyoruz. Bebeklikten beri olanlara öbür, genç yaşta başlayıp uzun vakittir olanlara öteki, son vakitlerde yeni başlamış kabızlığa yaklaşım diğerdir. Kabızlığa eşlik eden şikayetler sorgulanır; kanama, zayıflama, halsizlik, karın ağrısı, şişkinlik hissi üzere.
Ardından anal (makat) bölgenin muayenesi yapılır, basur, çatlak, apse, üzere hastalıkların olup olmadığı denetim edilir. Birtakım hastalarda bağırsakların içini görmek için kolonoskopi, bağırsakların çalışma suratının tespiti üzere daha ileri tetkikler yapmak gerekir.
Her hastaya bu tetkikler yapılıyor mu?
Kabızlığın sorgulaması her hastaya yapılır. Bu sorgulama sonrası çoklukla doktor sebebini belirler ve tedavisini verir. Bazen bu tedavi sonucunda kabızlık düzelmez. Bu durumda hastalara tetkik yapmak gerekebilir. Ya da hastaların az bir kısmında birinci muayene sonrası bir tedaviye başlamadan bu tetkikleri yapmak gerekir. Tetkikler sonucunda kabızlık sebebine nazaran gereken tedavi verilir.
Tedavi olarak ne yapmak gerekir?
Eğer belli bir sebep bulunduysa o sebebe yönelik tedavi yapmak gerekir. Sebep muhakkak değilse birinci olarak yiyeceklerdeki lif ölçüsünü artırmak, bol meyve zerzevat yemek ve sıvı alımını artırmak yararlı olur. Yaşlı insanlara biraz hareket etmeleri, yürüyüş yapmaları önerilir. Bu formda kabızlık düzelmezse ilaçlarla tedaviye başlanır.
Kabızlığı önleyen azaltan besinler nelerdir?
Özellikle bol lifli ve posalı yiyecekler kabızlığı düzeltmek için faydalıdır. Meyve zerzevatın bol tüketilmesi, kayısı, incir, zeytinyağı, baklagiller bol posalı olduklarından kabızlığı düzeltmekte yararlıdırlar. Ülkemiz ve Türk mutfağı bu bakımdan şanslıdır.
Sürekli ilaç kullanımı bağırsak tembelliğine yol açar mı?
Evet, kimi ilaçları uzun müddet, yıllarca kullanmak bağırsakların bu ilaçlara hassasiyetini azaltır. Münasebetiyle ilaçların tesirleri azalır. Bu bir manada bağırsakların çalışması için diğer ve daha kuvvetli uyarıcılara gereksinimi manasına gelir. Bu yüzden kabızlığı düzeltmekte yeme alışkanlığını değiştirmek ve hakikat dışkılamayı geliştirmek gerekir.
Doğru dışkılama nasıl olmalıdır?
Dışkılama, biyolojik, ruhsal ve toplumsal istikametleri olan bir faaliyettir. Bu üç faktörün her birisinin sağlıklı ve uygun kaidelere sahip olması gerekir ki gerçek bir dışkılama olsun. Bu faktörlerden birisinde bir eksiklik yahut anormallik olursa hem gerçek dışkılama olmaz, hem kabızlık gelişir hem de hastalıklar ortaya çıkabilir. Yer değişiklikleri, seyahat, alışık olunandan farklı yemekler yemek, ağır gerilim altında olmak da dışkılama sistemini bozup kabızlık yapabilir.
Herhangi bir hastalığı olmayan şahıslar için yanlışsız dışkılamayı şu biçimde önerebiliriz. Dışkılama muhtaçlığı olduğunda bekletmeden tuvalete gidilmeli, tuvalette uzun mühlet beklemeden ve çok fazla ıkınmadan dışkılama yapıp bitirilmelidir. Tam boşalayım diye beklemek, dışkılama mühletinin birçoklarını ıkınarak geçirmek, gazete okuyacak sigara içecek kadar beklemek gerçek değildir.
Doğru dışkılama için davranış değişikliği yapmak gerekir mi?
Bazı alışkanlıkları edinmekte fayda var. Her gün aşikâr saatte, bilhassa bir öğün sonrası, mesela kahvaltı sonrası ya da akşam yemeği sonrası tuvalete oturup bağırsakları dışkılamaya alıştırmak faydalıdır. Çömelme ile makat bölgesi kasları daha çok gevşeyeceği için alaturka tuvalet daha uygun olabilir.
Kabızlığın özel durumları var mıdır?
Çocuklarda, hamilelerde, yatalak hastalarda ve ameliyat sonrası gelişen kabızlık özellik arz eder. Çocuklarda yeni yiyeceklere başlayınca kabızlık olabilir. Besinlerin düzenlenmesi ve süreksiz ilaçlarla bu kabızlık düzelebilir. Bazen de makat bölgesinde olan çatlaklar dışkılamayı ağrılı hale getirdiğinden, çocuk dışkılama yapmak istemez ve kabızlık olur. Gebelikte görülen kabızlık bağırsakların sıkışması sonucu olur. Yeniden diyet düzenlemesi ve kimi ilaçlarla kabızlık giderilir. Yatalak hastaların bol posalı besinlerle beslenmeleri ve hafif dışkı yumuşatıcılar kullanmaları faydalıdır. Ameliyat sonrası kabızlık olduysa bu durumda katiyen tabibe muayene olmalı ve ameliyata bağlı bir aksilik olup olmadığı denetim edilmelidir. Bağırsakların çalışması ile ilgili bir aksilik yoksa ilaçlarla kabızlık düzeltilir.
Kabızlığın ameliyatla tedavisi var mıdır?
Çok ender durumlar haricinde, yalnızca kabızlık için ameliyat yoktur. Ancak bebek ve çocuklarda görülen, bağırsakları çalıştırıcı sonların yokluğu (Hirschsprung) hastalığında, ileri derecede tembel barsaklarda (kolonik inertia), makatı tıkamış, taşlaşmış dışkı varlığında (fekalom) ya da kolon kanseri üzere durumlarda ameliyat yapılabilir.
Kabızlık tedavi edilmezse diğer hastalıklar oluşur mu?
Evet, kabızlığın devam ederse dışkılama esnasında ıkınmak da gerekli olur. Daima ıkınma makat bölgesinde basur, çatlak ve makat sarkmasına yol açabilir. Çok ileri olaylarda katılaşıp taş haline gelmiş dışkı bağırsak tıkanmasına, hatta delinmesine yol açabilir. Daima ıkınma kalın bağırsaklarda divertikül (bağırsak duvarı fıtığı) oluşumuna yol açabilir. Tabi en başta kabızlığın tedavi gerektiren öteki bir hastalık sebebiyle olmadığından emin olmak gerekir.
