- Kalın Bağırsak Yapısı ve Kanser Oluşum Süreci
Kalın barsak sindirim sisteminin son kısmıdır. Ağızdan alınan besinler mide ve ince barsaklarda çeşitli sindirim olaylarına maruz kaldıktan sonra arta kalan kısmı (feçes-gaita) kalın barsağa ulaşır. Kalın barsakta sindirim süreci olmaksızın sıvı emilimi devam eder. Kalın barsak feçesin depolanmasından ve atılmasından sorumludur. Kalın barsak yaklaşık 1,5 metre uzunluğunda olup anal kanal ile sonlanır.
Kalın barsak duvarı (içten dışa); mukoza, submukoza, muskuler katman ve seroza olmak üzere 4 katmandan oluşur. Kalın barsak kanserleri sıklıkla iç katman olan mukozadan gelişmektedir.
Mukozal hücreler sıvı emiliminde rol alır ve mukus salgılarlar. Buradaki hücreler belirli hayat mühleti sonrası ölür ve yeni hücreler ile yer değiştirir. Buradaki hücrelerde gen yapısındaki mutasyonlar ve çeşitli çevresel etkenler sonrası kanser hücreleri oluşur. Bu hücreler olağan hücrelerin tersine daha süratli çoğalır ve ölmezler. Burada oluşan kanser hücreleri çoğalarak daha derin katmandaki damarlara ve lenf kanallarına ulaşarak daha uzak organlara yayılmaya başlar. Buna da metastaz denir.
- Kalın Bağırsak Kanserlerinin Görülme Sıklığı
Dünyada yılda 1 milyon beşere kolon kanseri tanısı konulmakta ve yaklaşık 500 bin kişi bu hastalık nedeni ile hayatını kaybetmektedir. Görülme sıklığı coğrafik bölgeler ve ortasında farklılık göstermketedir. Gelişmiş ülkelerde daha sık görülmektedir. Türkiyede tüm kanserlerin yaklaşık %7-8 i kolon kanseridir. Ortalama görülme yaşı 60’tır.
;Kolon kanserinin nedeni tam bilinmemekle birlikte görülme sıklığını artıran birtakım risk faktörleri tanımlanmıştır. Yeterli bilinen birtakım risk faktörleri : İleri yaş, aile öyküsü, kolonda adenomatöz polip varlığı, inflamatuar basak hastalığı (özellikle ülseratif kolit) ve birtakım genetik hastalıklar (FAP gibi). Bunu haricinde liften yoksul yüksek kalorili diet, diabet, kolesisitektomi, sigara kullanımı, obesite, kalp damar hastalığı üzere daha az tesirli risk faktörleri çeşitli çalışmalarda suçlanmıştır.
;Semptomlar, kanserin yerleşimine ve evresine nazaran değişiklik gösterir. Bağırsak alışkanlıklarında değişiklikler, ishal, kabızlık, tam boşalamama hissi (tenezm), dışkıda kan (parlak ya da koyu kırmızı), olağanda olduğundan daha ince dışkılama, genel abdominal rahatsızlık (gaz, kramplar, şişkinlik), bilinen bir neden olmaksızın kilo kaybı, daima yorgunluk ,bulantı ,kusma üzere şikayetler kolon kanseri ile bağlı olabilir. Bilhassa yaşın 50 nin üzerinde olduğu kişlerde bu şikayetlerin güzel araştırılması gerekir.
- Kanser Nasıl Başlar?
Hastalık evvel mukozda başlar, takiben submukozal dokuki kan damarları ve lenf kanalarına ulaşır. Tümör büyüyerek bir taraftan duvar içinden dışarı gerçek ilerlerken bir taraftanda lenf ve kan damarları ile daha uzak bölgelere yayılma eğiliminde olur. Tümörün duvardaki ilerleryişi arttıkça bölgesel lenf nodlarına ve uzak oraganlara yayılma talihi artar. Tümörün duvarkaki yayılım derecesi(T), tutulan lenf nodu sayısı (N) ve metastaz (M) varlığı evresini belirlemektedir.
Hastalığın evresi ile ömür müddeti ortasında direkt ikişki mevcuttur. Evre 1-2 de 5 yıllık hayat %80 iken evre 4 de %10 lara kadar düşmektedir. Erken evrede hastalığı tespiti için tarama proğramları geliştirilmiştir. Tarama ile hastalığa bağlı mortalitede azalma (beklenen hayat müddetinde artma) ve tam kürde artış hedeflenmektedir. Burada hedef hastalığın asemptomatik olduğu devirde tespit edilmesi yada kanser öncüsü lezyonların (adenomatöz polip gibi) tespit edilip tedavi edilmesidir. ;Kanser öncüsü lezyonların kolonoskopik tedavisi ve çok erken devirdeki kanserlerin koloskopik tedavisi ile (İnstu karsinom, T1 tümörlerin bazıları) hastaların kolorektal kanserden korunmaları ve tam kür olmaları mümkündür.
Tarama için gaitada bâtın kan (GGK), rektosigmoidoskopi , kolonoskopi en sık tercih edilen metodlardır. Taramada aktiflik, güvenilirlik ve maliyet en değerli meselelerdir. Her ülkenin kendine ilişkin bir tarama proğramı mevcuttur. Türkiyede ise Sıhhat bakanlığı 50-70 yaş ortasındaki popülasyonun taranmasını önermektedir. Tramada 2 yıl orta ile yapılan GGK (gaitada saklı kan- 3 kez) ve 10 yılda bir kolonoskopi yapılmasını önermektedir. Bu tarama programı standart bireyler için geçerli olup, ailesel -genetik yatkınlığı olan bireylerde tarama ;programı daha farklı formlarda yürütülmektedir. Örneğin annesinde 50 yaşında kolon kanseri tespit edilen bir bireyde tarama programına 40-42 yaşında başlanması önerilmektedir.
Kolon kanseri tanısı sıklıkla kolonoskopik inceleme ve biopsi ile konur. Takiben hastanın görüntüleme tetkikleri ile(USG-BT-MR) ;hastalığın evresi belirlenir.Ancak acil durumlarda (ileus üzere ) teşhis perop konabilir.
- Tedavi Aşamaları
Cerrahi tedavi: Tedavide emel tümörlü bölge ve bu bölgeyi drene eden lenf nodlarını içine alan bir halde geniş bir rezeksiyon ile tümörün çıkarılmasıdır. Kalan barsağın devamlılığı sıklıkla anastomoz ile sağlanır. Bazen kalıcı (alt rektum tümörleri, anal kanal tümörleri) bazende süreksiz olarak barsak (rektum tümörü, acil olaylar gibi) barsak dışarı ağızlaştırılabilir (ilostomi, kolostomi). Son yıllarda kolorektal cerrahide birtakım değişiklikler olmuştur. Bilhassa rektum cerrahisinde bu hususta epeyce fazla yenilik mevcut. Rezeksiyon planları daha uygun tanımlanmış, stomalar azalmıştır. Ameliyat öncesi kemoterapi ve radyoterapi ile daha yüz güldürücü sonuçlar alınmaya başlanmıştır. Öbür taraftan tümörün yayıldığı organlar eskiye nazaran daha radikal olarak çıkarılmaktadır. (Karaciğer rezeksiyonları, çoklu organ rezeksiyonu gibi).Kolorektal kanserlerlerde karaciğere metastaz sıktır. Evvelce metastaik hastalık için cerrahi düşünülmez iken son devirlerde karaciğer metastazı olan hastaların %25 cerrahi olarak tedavi edilebilmektedir.
onkolojik cerrahi açısından) ile karşılaştırlabilir pozisyona gelmiştir.
- Kemoterapi: Erken evre tümörlerde (Evre 1-2) kemoterapi önerilmemektedir. İleri kanser evrelerinde bilhassa evre 3-4 hastalıkta kemoterapinin aktifliği gösterilmiştir. Kemoterapi, kansere bağlı vefatta yaklaşık %30 azalma sağlamaktadır.Yeni gelişen kemoterapatik casuslar ile daha yeterli ve aktif sonuçlar alınmaktadır. Bu alanda asıl yenilik bilhassa rektum kanserinde radyoterapi ile kombine edilen kemoterapi ile çok yeterli karşılıklar alınmaya başlanmasıdır.
- Radyoterapi: Kolon kanserinde radyoterapinin(ışın tedavisi)yeri yoktur.Ancak radyoterapi bilhassa rektum kanserinde ameliyat sonrası ve öncesi verilebilmekte ve tümör nüksünü azaltarak sağ kalıma müspet katkı sağlamaktadır. Son yıllarda rektum tümörlerinde radyoterapi ve kemoterapinin ameliyat öncesi verilmesinin daha etkik olduğu gösterilmiştir. Bu tedavi tıpkı vakitte hastaların kalıcı stoma oranınıda azaltmıştır.
Sonuç olarak kolorektal kanserler Türkiyede erkelerde 4. ve kadınlard 3. sıklıkta görülen kanselerdir. Asemptomatik safhada tarama metodları ile erken evrede teşhis alması, hayat beklentisini, hastalığın kür olma talihini artırmaktadır. Tedavideki ve cerrahideki gelişmeler mortalitenin azalmasına katkı sağlamaktadır. Erken tanı-tedavi bir çok kanserde olduğu üzere kolorektal kanserde de ana gaye olmalıdır.
