Kolorektal kanserler kalın bağırsak (kolon) ve rektumun (kalın barsağın son kısmı) tutan kanserlerdir. Erken teşhis ve hakikat tedavi usulü hastalığın gidişatında ve hastanın hayat müddetinde büyük kıymet taşır.
Kolorektal kanserler, bayanlarda en sık görülen 2., erkeklerde ise en sık görülen 3. kanser çeşididir. Genel popülasyonda görülme riski %5 oranındayken, kolorektal kanser aile kıssası olanlarda bu oran %15-20, iltihabi bağırsak hastalığı olanlarda %15-40, ailesel non-polipozis kolorektal kanser (HNPCC) gen mutasyonu olanlarda %70-80 ve familyal adenomatöz polipozis (FAP) olanlarda ise bu risk %100’dür.
Hareketsiz ömür, alkol, sigara kullanımı ve yaş ile bu riskler artar.
Lif tüketimi, zerzevat ve meyve tüketimi, kalsiyum, D vitamini, folik asit desteği, antrenman ve tarama ile riskler azalır.
Kolorektal kanser belirtileri nelerdir?
Başlangıçta çok besbelli değildir.
-
Sürekli ishal ve kabızlık,
-
Normal bir kalınlıkta ola dışkının incelmesi,
-
Anüsten ve dışkılamayla kan gelmesi,
-
Dışkılamada yumurta akı görünümlü salgı,
-
Bağırsakların gereğince boşalamaması hissi,
-
Ağrılı dışkılama,
-
Halsizlik,
-
Kansızlık,
-
İştahsızlık,
-
Karın ağrısı,
-
Demir eksikliği anemisi,
-
Kilo kaybı,
-
Karında kitle hissi
Bu cins şikayetleri olanların doktora başvurması ve hastalık ilerlemeden erken teşhis konulması hayat talihini büyük ölçüde arttırmaktadır.
Kolorektal kanser tanısı nasıl konur?
Yukarıdaki şikayetleri olan hastalara rektum ve kalın barsağın içine bakılmasına imkan sağlayan kolonoskopi denilen bir inceleme yapılır. Kalın bağırsak yahut rektumda kitle ya da kuşkulu alan var ise biyopsi alınır.
Kolorektal kanser tedavisi nasıl yapılır?
Tanı konulduktan sonra hastalığın yaygınlığını belirlemek için evreleme yapılır. Bu gayeyle aşağıdaki testlerden yararlanılır;
-
Göğüs ve karın bilgisayarlı tomografisi (BT)
-
Karın magnetik rezonans ile görüntüleme (MRI)
Evre I’de hastalık bağırsak duvarına hudutlu ve lenf bezlerine yayılım yapmamışken, evre IV’de uzaktaki organlara yayılım kelam mevzusudur.
Tedavi hastalığın evresine bağlıdır.
Kolon ve rektum kanserinin tedavisi farklılıklar gösterir.
Kolon kanseri tedavisi
Kolon kanserinin tedavisi cerrahidir. Hastalığın evresine nazaran kemoterapi de gerekebilir. Radyoterapi nadiren gerekir.
Cerrahi Tedavi:
Kanserin olduğu bağırsak kısmı, besleyen damarları ve onlara eşlik eden yağlı doku ve lenf bezleri ile birlikte çıkartılır. Hastalıklı alan çıkartıldıktan sonra birçok vakit kalan iki bağırsak ucu karşılıklı getirilerek birbirine dikişler yahut stapler denilen özel aletler ile birleştirilir. Bu hastanın dışkısını doğal yoldan (anüsten) çıkarmaya devam edeceği manasına gelir.
Ancak özel durumlarda (tıkanıklık üzere acil durumlar, hastanın genel durumunun bozuk olması vb.) kalan bağırsağın iki ucu birleştirilemez. Bu durumda bağırsak karın duvarına ağızlaştırılır. Buna stoma denir. Dışkı stomayı örten toplayıcı bir torbayla dışarı alınır. Çoğunlukla bu stomalar geçicidir. Tedavi bitiminde bağırsaklar tekrar birbirine birleştirilir.
Rektum kanseri tedavisi
Hastalığın evresine bağlı olarak çoğunlukla cerrahi, radyoterapi, ve kemoterapi bir ortada yapılır.
Evre I’de cerrahi kafidir.
Evre II ve III’de çoklukla cerrahiden evvel kemoterapi ve radyoterapi önerilir. Buna neoadjuvan kemo-radyoterapi denir. Bazen cerrahiden sonra kemoterapiye devam edilir.
Evre IV’de tedavi çoğunlukla kemoterapidir. Bazen cerrahi ve radyoterapi gerekebilir.
Bazı hadiselerde cerrahi öncesinde kemoradyoterapi yerine yalnızca kısa devir radyoterapi (5 gün) önerilmektedir.
Cerrahi tedavi:
Rektum ve onu besleyen damarlar, damarlar boyunca yer alan lenf bezlerinin yer aldığı mezorektum denilen yağlı doku blok halinde çıkartılır. Şayet tümör anüse kadar uzanıyor ise anüs de çıkartılır. Kalan bağırsak ağzı karın duvarına ağızlaştırılarak stoma açılır.
Kolorektal kanser cerrahisinde hangi yollar vardır?
Günümüzde kolorektal kanserler açık, laparoskopik ve robotik formüllerle yapılmaktadır.
Yapılan çalışmalar laparoskopik ve açık sistemler ortasında onkolojik açıdan manalı bir fark olmadığını göstermiştir. Laparoskopi, hastanın daha kısa müddette ve daha az yara izi ile uygunlaşmasını sağlar.
Robotik cerrahi sistemleri, son yıllarda kolorektal kanser tedavisinde yer almaya başlamıştır.
Kolorektal kanserde tarama nasıl yapılır?
Şikayeti olmayan bireylerde 50 yaşından sonra taramaya başlanmalıdır. Bu maksatla yılda bir gaytada zımnî kan bakılmalı, 5 yılda bir sigmoidoskopi, 10 yılda bir kolonoskopi yapılmalıdır. Yüksek risk durumuna nazaran kolonoskopi sıklığı arttırılabilir.
Birinci derece akrabalarında kolorektal kanser yahut adenomatöz polip hikayesi olan bireylerde, olağan popülasyonla tıpkı prosedürler 40 yaşından itibaren başlanır. Birinci derece akrabalarında erken yaşta kolorektal kanser ortaya çıkan bireylerde ise akrabalarında kanserin çıkış yaşından 10 yıl evvel tarama prosedürü başlamalıdır.
Ailesel polipozis sendromların olduğu ailelerde 10-12 yaşından sonra genetik testler yapılmalı ve yıllık sigmoidoskopiler ve kolonoskopiler ile tarama yapılmalıdır.
Ailesel non-polipozis kolorektal kanser aile öyküsü olanlarda genetik mutasyonlar araştırılmalıdır. 20-25 yaşından itibaren yahut erken kanser gelişen aile bireyinin yaşından 5 yıl evvel kolonoskopi 2 yılda bir, 40-45 yaşından itibaren yıllık tarama, bayanlarda 25-30 yaşından itibaren yılda bir rahim ve yumurtalıkların incelenmesi, 5 yaşından itibaren idrar tetkiki ve servikal smear takibi yılda bir, deri muayenesi yılda bir, 1-3 yılda bir üst sindirim sistemi endoskopisi yapılmalıdır.
Kolorektal cerrahide robotun yeri nedir?
Robotik sistemlerin kolorektal cerrahide kullanımı kanserlerde, divertikülitte, iltihabi bağırsak hastalıklarında (Crohn hast., ülseratif kolit), rektal prolapsusda kullanılabilir.
Robotik cerrahi sistemlerde ameliyatlar, laparoskopide olduğu üzere karın duvarında oluşturulan küçük deliklerden yapılır. Bu sistem, cerrahın ameliyatı yaptığı konsol ve hastanın yanında robotun kollarının yerleştirildiği ünite ve ameliyat alanının ekrana yansıtıldığı 3 boyutlu imaj ünitesinden oluşur. Robotik sistemde kullanılan cerrahi aletler ‘endowrist’ denilen özelliği sayesinde 540 derece dönebilmektedir. Dar ve kısıtlı alanlarda hareket kabiliyeti sağlamaktadır. Laparoskopideki 2 boyutlu manzara robotik sistemde yerini 3 boyutlu imaja bırakır. Laparoskopik cerrahide, insan eli çok az da olsa titremektedir. Robotik sistemin hassas hareket kabiliyeti ile bu titreme ortadan kalkar.
Rektum kanseri cerrahisinde çevresel cerrahi sonun negatif olması hastanın uzun periyotta ömür müddetini arttırır. Ayrıyeten rektum kanseri cerrahisinde, genital ve üriner sistemi uyaran sonları korumak ameliyat sonrasında bu organların işlevlerinin devamında değerlidir. Robotik sistemler ile bilhassa erkek ve dar pelvisi olan hastalarda bu hudutların hasarlanma riski daha azdır.