Meme kanseri gelişiminde tesirli olan risk faktörlerini şu biçimde kategorize etmek mümkündür:
- Demografik özellikler (cinsiyet, yaş, ırk/etnisite gibi)
- Reprodüktif hikaye (menarş yaşı, doğum yapma ve sayısı, birinci tam devir hamilelik yaşı, menapoz yaşı, laktasyon, infertilite, düşük yapma)
- Ailesel/genetik faktörler (aile hikayesi, bilinen yahut kuşku edilen BRCA1/2, p53, PTEN yahut göğüs kanseri riski ile bağlı öteki gen mutasyonları)
- Çevresel faktörler (30 yaşından evvel toraks bölgesine radyoterapi, hormon replasman tedavisi, alkol kullanımı, sosyoekonokik seviye, vb.)
- Diğer faktörler (Kişisel göğüs kanseri hikayesi, göğüs biyopsi sayısı, atipik hiperplazi yahut lobüler karsinoma in situ, dens göğüs yapısı, beden kitle indeksi [BMI])
Demografik Özellikler:Kadın cinsiyeti en büyük risk faktörüdür ve 100 kat artmış riski tabir eder. Bayan cinsiyeti kadar yaşın ilerlemesi de en değerli risk faktörlerinden bir adedidir. Günümüzde bir bayanın hayat uzunluğu göğüs kanserine yakalanma riski 8’de 1’dir. Bu riskin büyük kısmı yaşın ilerlemesi ile ortaya çıkar.
Meme kanseri ile ilgili kıymetli paradokslardan bir tanesi de beyaz bayanlarda görülme sıklığının zencilere oranla %20 daha fazla olmasına karşın, mevt oranlarının zenci ırkında daha fazla olmasıdır. Etnik farklılıkların büyük oranda ömür şekli ve sosyoekonomik durumdan kaynaklandığı düşünülmektedir.
Reprodüktif Hikaye: Östrojen hormonuna maruz kalınan müddette artış olması, göğüs kanseri gelişme riskinde artışla bağlıdır (erken menarş [12 yaşından önce], geç menapoz [55 yaşından sonra]); östrojene maruz kalınan mühletin azalmasının ise kollayıcı olduğu düşünülmektedir. Tam periyot gebelikle bağlantılı olan göğüs epitelinin terminal diferansiasyonu da esirgeyicidir, hasebiyle birinci canlı doğumun daha ileri yaşta yapılması ve hiç doğum yapmamış olmak göğüs kanseri riskinde artışla bağlantılıdır. Nulliparite (hiç doğum yapmamış olmak) göğüs kanseri rölatif riskinde 1.2-1.7 kat artışa neden olur. Multiparitenin (çok doğum yapmış olmak) göğüs kanserinden esirgeyici tesiri ise tartışmalıdır.
İnfertilite (kısırlık) tedavisinin göğüs kanseri riskini ne istikamette etkilediği çelişkilidir.
İndüklenmiş yahut spontan düşük yapmanın göğüs kanseri ile bir bağlantısı gösterilememiştir.
Laktasyon göğüs kanseri riskini azaltmaktadır. Bu tesir beklendiği üzere bilhassa premenapozal bayanlarda daha barizdir.
Ailesel/Genetik Risk Faktörleri: Göğüs kanseri olgularının %5-10’unun ailesel olduğu bilinmektedir. Farklı kanserlerde yapılan aile çalışmaları; etkilenmiş olan hasta bireyin birinci ve ikinci derece yakınlarında kanser riskinin olağan populasyona nazaran artmış olduğunu göstermektedir. Aile hikayesi varlığı göğüs kanseri açısından kıymetli bir risk faktörüdür. Bir adet birinci derece akrabada göğüs kanseri olması, göğüs kanseri riskini 1.80 kat artırır. İki tane birinci derece akraba varlığında ise bu risk 2.9 kat artar. Göğüs kanserine yakalanmış olan akraba 30 yaşından evvel teşhis almış ise risk 2.9 kat, 60 yaşından sonra teşhis konmuş ise risk 1.5 kat artar.
Moleküler genetik alanındaki gelişmelerle, kansere yatkınlığın kalıtılmasına yol açan farklı genler tanımlanmıştır. Bu genlere ilişkin mutasyonları taşıyan ailelerin/bireylerin yüksek kanser riski taşıdığı bilinmektedir. Kanser genetiğindeki bu süratli gelişme kanserli olguya ve ailesine yaklaşımı etkilemektedir.
Genel popülasyon riski %10-12 olan göğüs kanserinde cinsiyet, yaş, menarş ve menopoz yaşı, nulliparite, göğüs biyopsisinde atipik hiperplazi, obesite, hormon replasmanı, oral kontraseptif kullanımı olarak bilinen genel risk faktörleri yanı sıra yüksek penetranslı ve düşük penetranslı genler, modifiye edici genler ile epigenetik etkenlerin de kıymet taşıdığı bilinmektedir.
Kalıtsal göğüs kanseri ile alakalı çeşitli genler tanımlanmıştır. Bu genler içinde en değerlileri HBOC sendromundan sorumlu BRCA1/BRCA2, LiFraumeni sendromundan sorumlu TP53 ve Cowden sendromundan sorumlu PTEN genleridir.
Meme kanseri olgularında genetik yaklaşım; olgunun kıymetlendirilmesi, risk kestirimi, genetik test öncesi danışmanlık, genetik test ve genetik test sonrası danışmanlık kademelerinden oluşmaktadır.
Çevresel Faktörler: Yüksek sosyoekonomik düzey göğüs kanseri gelişimi açısından 2 kat artmış riski tabir eder. Lakin bu durum bağımsız bir risk faktörü olarak kıymetlendirilmez; reprodüktif alışkanlıklardaki değişiklik nedeniyle ortaya çıktığı düşünülür.
Özellikle 10-14 yaş ortasında, göğsün faal olarak geliştiği devirde, radyasyona maruz kalma göğüs kanseri riskini artırmaktadır. Hayatın birinci 30 yılında toraks bölgesine yapılan terapötik radyoterapi süreci de birebir formda göğüs kanseri riskini artırmaktadır. Kırkbeş yaşından sonra radyasyona maruz kalma yahut radyoterapi göğüs kanseri riskini etkilememektedir.
Tanısal maksatla yapılan süreçlere bağlı olarak oluşan radyasyona maruziyetin ise göğüs kanseri riski ile bağlantısı tartışmalıdır. Genetik geçiş riski olanlar dışında bu risk yok yahut dikkate alınmayacak kadar düşük olarak kabul edilir. Mamografiye sekonder göğüs kanseri gelişme riski kabaca milyonda bir olarak kabul edilir.
Hormon Replasman Tedavisi (HRT) ve Oral Kontraseptif Kullanımı: Yapılan çalışmalarda, HRT alan bayanlarda verilen tedavinin tipinden ve yolundan bağımsız olarak hayatı tehdit eden göğüs kanserine yakalanma riskinin arttığı ortaya konmuştur. HRT kullanımı sonucu oluşan göğüs kanseri riski, alkol kullanımı, çok kilo (BMI >30 kg/m2), 30 yaşından sonra yapılan birinci doğum, geç menopoz üzere risk faktörlerinden daha farklı değildir.
Epidemiyolojik çalışmalarda oral kontraseptif kullanımı ile göğüs kanseri riski ortasında bir ilgi gösterilememiştir. Geniş iştirakli bir çalışmada 1.24’lük bir rölatif risk artışı gösterilmiş olmakla birlikte yakın tarihli iki çalışmada da bu alaka ortaya konamamıştır.
Çalışmalar alkol tüketim ölçü ve mühletinin de göğüs kanseri riskinde artışla bağlı olduğunu düşündürmektedir. Alkol tüketiminin östradiol serum seviyelerini yükselttiği bilinmektedir. Birçok çalışmada orta seviyede alkol alımının (her gün 1-2 kadeh) göğüs kanseri insidansında %30-50 oranında artışa neden olduğu gösterilmiştir. Yakın geçmişte yapılan bir toplum-bazlı çalışmada artmış alkol alımının östrojen reseptör müspet göğüs kanseri gelişiminde tesirli olduğu gösterilmiştir.
Fizik avtivitede artış (egzersiz) bilhassa premenapozal bayanlarda göğüs kanseri riskinde azalma ile bağlıdır. Bu bahis çok tartışmalı olmakla birlikte nizamlı antrenman yapılmasının anovulatuvar siklusların sayısını artırarak göğüs kanseri riskini azalttığı düşünülmektedir.
Beslenme Alışkanlığı: Yağ içeriği yüksek yiyeceklerin uzun vadeli tüketiminin de serum östrojen seviyelerini yükselterek göğüs kanseri riskinde artışa katkıda bulunduğunu düşündüren kimi ispatlar vardır. Lakin mevzuyla ilgili çalışmaların sonuçları çelişkilidir.
Haftada 5 sefer kırmızı et yenilmesi ile göğüs kanseri riskinde artış olduğu birtakım çalışmalarda gösterilmiştir.
Soya yağı tüketiminin artırılması ile göğüs kanseri riskinde azalma ortasındaki bağlantı meçhuldür. Bu nedenle batılı toplumlarda yaşayan bayanlara göğüs kanserini önlemek maksadıyla soyadan varlıklı diyet önerilmesi konusunda güçlü ispatlar yoktur. Fakat bir ziyanı olduğu da düşünülmemektedir.
Son yıllardaki epidemiyolojik çalışmalar, D vitamininin göğüs kanserine karşı esirgeyici bir rolü olabileceğini ortaya koymuştur.
E vitamini, C vitamini yahut beta-karoten üzere antioksidanların alımının göğüs kanseri riskine tesir ettiği istikametinde güçlü bir delil yoktur; A vitamini ile ilgili bilgiler ise tartışmalıdır. Birtakım çalışmalarda düşük selenyum düzeyinin riski artırdığı gösterilmekle birlikte, yüksek seviyelerinin esirgeyici tesiri gösterilememiştir.
Yapılan çalışmalarda kafein ile göğüs kanseri riski ortasında bir alaka gösterilememiştir.
Sigara ile göğüs kanseri ortasındaki ilgi de çelişkilidir. Çalışmalarda çok değişik sonuçlar elde edilmekle birlikte, eşlik eden kimi öbür faktörlerle birlikte riski artırdığı düşünülmektedir.
Diğer Faktörler: Vücut Kitle İndeksi (BMI): Çok kilolu yahut obes bayanlarda menapoz sonrası göğüs kanseri daha sık görülmektedir. HRT kullanmayan postmenapozal bayanlar menapozdan sonra 10 kg yahut daha fazla kilo verirlerse, kilo vermeyenlere oranla daha az risk taşırlar. Premenapozal çok kilolu bayanlarda ise risk olmayanlara oranla daha düşüktür.
Proliferatif Göğüs Lezyonları (Atipi içermeyen ve içeren): Proliferatif göğüs lezyonlarından bilhassa sitolojik atipi içerenler hem non invazif hem de invazif göğüs kanseri için risk faktörüdürler. Atipi içermeyen bir proliferatif lezyonda (kompleks fibroadenom, moderate yahut florid hiperplazi, sklerozan adenozis, intraduktal papillom) hafif bir artış kelam konusu iken; atipi içeren proliferatif lezyonlarda (atipik lobular hiperplazi, atipik duktal hiperplazi) risk daha yüksektir. Atipi multifokal olduğunda ise risk 10 kat artar.
Kişisel göğüs kanseri hikayesi: Ferdî invazif yahut in situ göğüs kanseri hikayesi kontralateral (diğer) göğüste invazif kanser gelişme riskini artırır. In situ lezyonlarda kontralateral invazif göğüs kanseri riski 10-yıllık %5’dir. İnvazif göğüs kanseri olanlarda ise kontralateral göğüs kanseri gelişme riski premenopozal bayanlarda yıllık %1 ve postmenopozal bayanlarda yıllık %0.5 artar.
Dens göğüs yapısı: Bağımsız bir faktör olarak artmış göğüs kanseri riski ile bağlantılıdır. Mamografik olarak dens göğüs yapısına sahip olan bayanlarda riskin 4-5 kat artmış olduğu düşünülür.
