Duyarlılık, dikkat ve bilgi artıkça bayanlardaki göğüs rahatsızlıkları daha kolay fark edilmektedir. Göğüste form değişikliği, göğüs başı çökmesi, ele sertlik gelmesi, göğüs başından akıntı, göğüs derisinde değişikliklere artık bayanlar daha hassastır. Bunlar olmasa bile ele gelen pütürler ve ağrılar şahsa doktora gitme gerekliliğini hissettirir. Göğüs kanseri konusu yaygın işlenen ve bilinen bir husustur. Fakat göğüs kanseri dışında kanserden çok daha fazla görülen yeterli huylu göğüs hastalıkları çok bilinmemektedir. Göğüste görülen onlarca rahatsızlık içinde baş karıştıran ve en sık görülen güzel huylu hastalıklardan ikisi fibroadenom ve fibrokistik hastalıktır.
Önce anlaşılabilir anatomiye bakalım. Göğüs dokusunda temel olarak 3 tip doku vardır; a) süt üreten doku (bezler ve kanallar), b) destekleyici bağ dokusu ve c) yağ dokusu. Süt üreten doku bu özel sıvıyı üreten yuvarlak bezler ve sütü göğüs başına taşıyan kanal sisteminden oluşur. Takviye bağ dokusu göğüs duvarından başlayıp şeritler halinde deriye uzanır ve süt üreten dokuyu taşır. Bu halde göğsün formunun oluşmasına yardımcı olur. Taşıyıcı ve hal verici olduğu için göğüsteki başka dokulara nazaran daha serttir. Yağ dokusu ise ortadaki boşlukları doldurur ve yaş ilerledikçe hacmi küçülen başka dokuların yerini alır.
Fibroadenom denilen hastalık göğsün destekleyici sert dokusundaki uygun huylu yumrular/büyümelerdir. Oluşma nedeni çok düzgün bilinmemektedir. Fakat retinoik asit ve östojen hormonun moleküler seviyede tesiri olduğunu düşündürecek datalar bulunmaktadır (1). Olağan hayatta misket üzere düzgün yüzeyli olarak ele gelirler. Fibroadenomlar makûs huylu olmamakla birlikte ele sert gelmelerinden ötürü endişe yaratabilirler. Lakin fibroadenomlar makûs huylu olabilecek öteki yumrulara nazaran daha düzgün yüzeyli ve hareketlidirler. Ağrı da pek beklenmez. Bir tane olabileceği üzere tüm memeyi dolduracak kadar çok sayıda olabilirler.
Fibroadenomlar tecrübeli bir tabibin muayenesi ile genelde tanınsa da, ultrasonografi bunu doğrulamak ve ek bir sorun olmadığını göstermek açısından kullanılmalıdır. Mamografi de tıpkı nedenlerle 40 yaşın üzerinde kullanılmaktadır. Fibroadenomlara günümüzdeki yaklaşım teşebbüs yapmamak formundadır. Bilhassa 1 cm’den küçük olanlar için bir şey yapmaya gerek yoktur. 1-3 cm ortasındaki boyutlarda kişinin seçimi yahut cerrahın kuşkusu biyopsi yapmayı gerektirebilir. 3 cm’den büyük olanların çıkartılması önerilmektedir. Bunda da temel gaye çıkartılan doku tanısın patolojik olarak doğrulanmasıdır. Doğal birtakım durumlarda büyük fibroadenomlar kozmetik açıdan sorun yaratabilirler. Bu durum tek başına kitlelerin çıkartılması için kâfi bir neden olarak kabul edilir.
Göğüste fibrokistik hastalık daha çok süt üreten dokunun bir rahatsızlığıdır. Bir yahut her 2 memeyi etkileyen ağrı ve ele gelen yumrular olarak tanımlanır. Fibrokistik sözcüğünün içindeki “fibro” sert doku, “kist” ise sıvı dolu kese manasındadır. Yani göğüste süt bezlerinin ve kanallarının oluşturduğu sıvı dolu kesecikler ve etrafında sertlikler vardır. Göğsün fibrokistik hastalığının; fibrokistik durum, göğüs displazisi, yaygın mastopati üzere öteki isimleri da vardır. Bu durum çok yaygın olup neredeyse her 3 bayandan 2`sini tesirler. Güzel huylu olan bu durum kanser değildir; hatta artık hastalık olarak bile değil göğsün bir değişikliği olarak kıymetlendirilir. Tüm yaş kümelerinde olabilse de en çok 30-50 yaş ortası görünür.
Bu durum çok değişkendir ve bazen kitleler, yumrular ele gelmeyebilir. Ağrılar süreksiz yahut dönemsel de (adet öncesi) olabilir. Adet devrinde tesirli olan hormonlar birebir rahimdeki üzere göğüs dokusunu da tesirler. Göğüs bu tesirlerle gebeliğe ve süt vermeye hazırlanır, göğüs bezlerinin hücreleri çoğalır, kanlanma artar, bezler şişer. Fizikî olarak göğüste şişkinlik, ağrı ve yük hissi oluşur. Lakin gebelik gerçekleşmezse bu tesirler geri döner. Lakin kullanılmayan bu hücrelerin kaybolma süreci rahimdeki yenilenme süreci üzere hücrelerin dışarı atılması (adet kanaması) formunda olmaz. Göğüste bu durum birçok vakit daha problemlidir ve yangı eşlik eder. Göğüste şişlikler ve sertlikler; yani fibrokistik durum gelişir. Göğüslerdeki bu döngüsel değişim birinci adet görmeyle birlikte başlar. Vakit içinde bu değişimlerin tesirleri birikir ve genelde 30 yaşından sonra fibrokistik hastalık barizleşir. Adetlerin bitmesiyle birlikte menapozdan sonra bu durum azalır. Fibrokistik hastalık her 2 memeyi de tesirler lakin bazen bir göğüste başkasına nazaran daha ağır olabilir.
Fibrokistik göğüslerdeki en büyük sorun ele gelen kitlelerin kansere bağlı büyümelerle karışmasıdır. Fibrokistik hastalığın teşhis konmasındaki asıl yol dokunarak muayenedir. Ele gelen yumrular genelde lastik kıvamında, yuvarlak tespih taneleri üzere düzgün yüzeyli olup daha çok göğsün üst dış çeyreğinde (koltuk altına yakın) bulunurlar. Vakit zaman daha sistemsiz yüzeyli ve sert olabilirler. Birtakım bireylerde muayene kâfi olmaz ve ultrasonografi, mamografi üzere özel görüntüleme yolları gerekebilir. Hatta biyopsi bile yapılabilir. Biyopsi sonucunda hücrelerdeki değişiklikler daha net görülebilir. Hormon uyarısı sonucunda göğüs dokusundaki fibrokistik değişiklikler çok olabilir ve süt kanallarındaki hücreler ziyadesiyle artabilir. Hiperplazi denen bu durumda şayet hücrelerin mikroskop altındaki manzarası de bozulursa atipik hiperplazi gelişmiş olur. Göğüs kanseri gelişme riski; hiperplazi durumunda hafif, atipik hiperplazide orta seviyede artmıştır. Hangi şahısta biyopsi gerekeceği konusu muayene bulguları ve görüntüleme sistemlerine bağlı olarak değişir.
Fibrokistik durumun tedavisinde ağrı ve hassasiyet üzere bulguların düzeltilmeye çalışılması kişinin hayat kalitesi açısından değerlidir. Bunun için göğsün sütyenle desteklenmesi, geceleri sütyen takılması epeyce faydalıdır. Kimi ağrı kesici ilaçlar göğüs ağrısını değerli ölçüde azaltır. E vitamini kullanımı ile ilgili kısmi yararlar da gösterilmiştir. Kafein tüketiminin (kahve, çay, çikolata) azaltılması da bazen faydalı olur. Önemli adet düzensizliği olan kimi bayanlarda fibrokistik hastalık daha ağır seyreder. Bu durumlarda hormon düzensizliğini ayarlamak bulguların kaybolmasına yardımcı olur.
Hem fibroadenom hem de fibrokistik hastalığın izleminde birinci adım bayanın kendisini her ay adet kanaması bittikten 3-5 gün sonra muayene etmesidir. Ek olarak 6 ay yahut yıllık ortalarla hekim muayenesi ve bireye uygun göğüs görüntüleme tetkikleri yapılmalıdır.
