Kanser bedendeki hücrelerin denetimsiz bir formda büyümeleri olarak tanımlanır. Pankreas kanseri pankreas bezinde ki hücrelerin denetimsiz olarak çoğalması ile oluşur. Pankreas midenin ardında yatay olarak konumlanmış, yaklaşık 15 cm uzunluğunda, 4-5 cm eninde balık halini andıran bir organdır. Baş kısmı karnın sağ tarafında, 12 parmak bağırsağı çabucak yanında, gövdesi karnın ortasında, midenin ardında, kuyruğu ise karnın sol tarafında dalak ile birebir bağlıdır.
Pankreas’da iki aydı hücre kümesi bulunur:
Ekzokrin hücreler: Bu hücreler besinlerin sindiriminde misyon alan enzimleri salgılar. Pankreas kanallarına salgılanan enzimler ana safra kanalı ile birleşerek 12-parmak bağısağına dökülür.
Endokrin hücreler: Pankreasın daha küçük bir kısmını oluşturan bu hücreler, glukagon ve insülin üzere kıymetli hormonları direkt olarak kan dolanımına salgılar.
Pankreas Kanseri Türleri
Pankreas ekzokrin ve endokrin hücrelerinden köken alan değişik kanser çeşitleri görülebilir. Bu iki farklı tıp için risk faktörleri, teşhis ve tedavi yaklaşımları farklı olabilmektedir.
Pankreatik adenokanserler: Pankreas kanserlerinin %95’ini oluşturur. Ekseriyetle pankreas kanallarından gelişirler.
Ampulla Vateri Kanseri: Pankreas kanalının safra kanalı ile birleşip 12 parmak bağırsağına döküldüğü bölge Ampulla Vateri olarak isimlendirilir. Bu bölgeden gelişen kanserler teknik olarak pankreas kanseri olmasada anı ve tedavi yaklaşımları adenokanserlerden farklı değildir. Ampulla Vateri kanserleri safra yollarını kısa müddette tıkayarak sarılığa yol açtıkları için erken evrede tanınırlar. Bu açıdan öbür pankreas kanserlerine nazaran prognozları(sağkalım süreleri) tedaviden sonra daha uygundur.
Daha ender pankreas ekzokrin tümörleri: Adenoskuamöz kanserler, Skuamöz hücreli kanserler, taşlı yüzük hücreli kanserler ve undifferensiye hücreli kanserler olarak sayılabilir.
Pankreas endokrin tümröleri: Pankreas kanserlerinin %5’inden daha azını oluşturur. Pankreatik Nöroendokrin Tümörler (NET) yada Adacık Hücre tümörleri olarak isimlendirirler. Hormon üretimlerine nazaran fonksiyone yada unfonksiyone olarak ikiye ayrılırlar.
Fonksiyone pankreatik NET’ler:
Gastrinoma, İnsülinoma, Glukagonoma, Somatostatinoma, VIPoma, PPoma
En sık görülen pankreas NET’leri gastrinoma ve insülinoma’lardır.
İyi huylu (Benign) ve Kansere Öncül (Prekansöröz) Pankreas Kitleleri:
Seröz Kistik Neoplaziler: Seröz kistik neoplaziler pankreasda içinde seröz sıvı bulunan kistlerdir. Çabucak çabucak her vakit düzgün huylu olma eğilimindedirler. Hastada ağrı üzere belirtiler verdikleri vakit tedavi edilmeldirler.
Müsinöz Kistik Neoplaziler: Ekseriyetle bayanlarda görülen bu kistik tümörler içi müsin denilen jelatinöz sıvı içeren keseciklerdir. Pankreas kanserine dönüşme riskleri epey yüksektir. Bu yüzen ameliyat ile çıkarılmaları gerekir.
Intraduktal Papiller Müsinöz Neoplaziler(IPMN): Pankreas kanallarında gelişen müsin içeren kistik yapılardır. Aşikâr özellikler içerenlerin kansere dönüşme riski yüksek olduğundan, özelliklerine nazaran ameliyat edilmeleri gerekebilir.
Solid Psödopapiller Neoplaziler: Bu tümörler genç bayanlarda bulunur . Çok yavaş büyürler ve nadiren yayılırlar. Ameliyatla çıkarılmaları gerekir.
Pankreas Kanseri için Risk Faktörleri:
Risk fatörleri değiştirilebilir ve değiştirilemeyen olarak ikiye ayrılır.
Değiştirilebilen Risk Faktörleri:
Tütün ve sigara kullanımı – Pankreas kanseri riskini 2-3 katına çıkarmaktadır.
Şişmanlık ve obesite – Çok derecede şişman olan beşerler %20 oranında daha fazla pankreas kanseri gelişmesi açısından risklidir.
İş yerinde çeşitli kimyasallara maruz kalma – Bilhassa metal ve kuru temizleme sanayisinde çalışanlarda risk artabilmektedir.
Değiştirilemeyen Risk Fatörleri:
Yaş- Çabucak çabucak tüm hastalar 45 yaş üzerindedir. Hastaların 2/3’ü 65 yaş üzeridir.
Cinsiyet- Pankreas kanseri erkeklerde daha fazla görülekteydi. Lakin bayanlarda sigara kullanım oranlarının erkeklere yaklaşması ile ortadaki fark kapanmaktadır.
Irk- Bilhassa obesite ve sigara kullanımının daha yaygın olduğu toplumlarda daha sık görülebilmektedir.
Aile Öyküsü – Pankreas kanserinin birtakım ailelerde daha sık görüldüğü bilinmektedir. Ayrıyeten ırsi olarak geçen muhakkak genetik sendromlar pankreas kanseri ile alakalı olabilmektedir. (Herediter göğüs ve over kanserleri, Ailesel atipik mole melonomaları, Ailesel pankreatit, Lynch sendromu, Peutz-Jeghers sendromu, Von Hippel Lindau sendromu, Nörofibramatozis tip I, Multiple Endokrin Neoplazi (MEN) tip I)
Diabet- Bilhassa tip 2 diabet görülen hastalarda pankreas kanseri daha sıktır.
Kronik Pankreatit- Kronik pankreatit pankreas bezinin uzun müddetli iltihabına verilen isimdir. Pankreas kanseri daha sık görülmektedir.
Karaciğer sirozu- Risk artmış olarak bulunmuştur.
Mide sorunları – Helikobakter Pilori enfeksiyonun pankreas kanseri riskini arttırabildiği bilinmektedir.
Etkisi açık olamayan faktörler – Alkol, kahve, kırmızı ve işlenmiş et tüketimi, fizikî olarak inaktivite tam olarak anlaşılamış ve araştırılan etkenlerdir.
Tanı:
Tanıda kan testleri yanında en değerli kullanılan araç radyolojik formüllerdir.
Ultrasonografi- Hastaya en az ziyan verebilecek görüntüleme formülü olsada pankreasın bedendeki yerleşimi nedeniyle her vakit kâfi olmamaktadır. Ultrasonografiyi yapan radyoloğun deneyimi değer kazanmaktadır.
Endoskopik Ultrasonografi (EUS): Ucunda ultrasonografi aygıtı bulunan bir endokop ile mide-12 parmak bağırsağına girilerek pankreas çok yakından incelenir. Kitlelerden ve kistlerden örnek alınabilmesi nedeniyle hayli teşhis dğeri yüksektir.
Dinamik Pankreas MR yada Dinamik Pankreas BT: Her iki sistemde pankreasda ki kitlelerin tanınmasında, kitlelerin yayılımlarının değerlendirilmesinde ve ameliyat öncesi planlamada çok kıymetlidir. Pankreas da kitlesi olan hastalarda en kıymetli teşhis aracıdır.
ERCP (Endoskopik Retrograd Kolanjiyopankreatigografi) Safra yollarını kıymetlendirilmesi, kuşkulu kitlelerden örnek alınması ve tıkanma sarılığı olan hastalarda sarılığın giderilmesi açısından değerlidir.
Tedavi
Pankreas kanseri tedavisinde cerrahi, kemoterapi ve radyoterapi üzere tedavi metotları birlikte tamamlayıcı olarak kullanılmaktadır.
Tedaviye karar verilirken hastanın yaşı, hayat beklentisi, tümör yaygınlığı, eşlik eden hastalıklar göz önüne alınmaktadır.
Pankreas Tümörlerinde Cerrahi
Pankreas kanserinde hastaya en düzgün ömür bahtı sağlayan ve tek küratif tedavi seçeneği cerrahidir. Ameliyat öncesi hasta cerrahiye uygunluk açısından hasta görüntüleme teknikleri ile kıymetlendirilmektedir. Portal ven, superior mezenterik ven ve vakit zaman arteriel sisteme ilişkin karaciğerin beslenmesini sağlayan damarların tutulumu cerrahinin önünde pürüz değildir. Bu tip tümör tutulumu olan hastalarda, hastaya özel planlama yapılarak ileri pankreas cerrahisi sistemleri ile tümörü çıkarabilmek mümkün olabilmektedir.
Laparoskopik Pankreas Cerrahisi
Laparoskopik(kapalı) Pankreas Cerrahisi hastada daha küçük kesi, daha az ağrı, hastanede kısa yatış müddeti üzere nedenlerle bilhassa pankreas gövde ve kuyruk tümörlerinde tercih edilen metot haline gelmiştir. Pankreas baş tümörlerinde tekrar seçilmiş hadiselerde laparoskopi ve Robotik cerrahi uygulanmaktadır.
Kemoterapi ve Radyoterapi
Tamamlayıcı (Adjuvan) yahut palyatif gayeyle kullanılmaktadır. Vakit zaman cerrahiye uygun olmayan hastalarda öncül tedavi(neoadjuvan) olarak uygulanmakta ve hastalar cerrahiye uygun hale geldikten sonra ameliyat edilmektedirler.
