Tiroid anatomisi ve görevleri
Tiroid bezi ortama 20-30 gr yükünde olup, iki lobdan oluşur. Kelebek halinde bir bezdir. Nefes borusunun çabucak önünde yerleşir ve kısmen nefes borusunu çevreler. % 70-80 oranında piramidal lob denen bir küçük lob daha bulunur. Piramidal lob(orta hatta yer alan ince uzun tiroit dokusu) daha çok sol lobdan köken alır.
Önden bakıldığında uzunluğunda çene altında yer alan ve erkelerde daha bariz bir formda görülen kıkırdaktan oluşan çıkıntının (adem elması) çabucak altındaki bölgede bulunur. Yutkunmakla areket eder.Tiroid bezi ömür için son derece kıymetlidir. Tüm hücrelerin gücünü sağlamada değerli misyonları olan tiroid hormonlarının salgılandığı yerdir. Tiroid bezi bu vazifesini yapabilmek için içerisinde iyot hususunu biriktirir. İyot unsurunu kullanarak T3 ve T4 hormonlarını üretir. T3 ve T4 hormonlarının üretimi ise beyinden salgılanan TSH ismindeki hormon tarafından sağlanır ve düzenlenir.Tiroid hormonları hücrelerin aktivitelerinde misyon alırlar. Hücrelerin güç sağlamalarında aktiftir. Ayrıyeten hücre gelişimi ve canlılığının devamında da kıymetli işlevleri vardır. Tüm dokularda tesiri görülür. Büyüme, gelişme ve hayatın devamı için gereklidir.
Guatr nedir?
Boynun ortasında yer alan tiroid bezinin büyümesine guatr denilir. Guatr (tiroid) bezinin tamamının büyümesine de, bezin yalnızca bir kısmında şişlik olmasına da guatr ismi verilebilir.
Tiroid bezi bedenin neresinde yer alır?
Tiroid bezi, boynun ortasında ve soluk borusunun (trakea) önünde yer alan kelebek formunda sağ ve sol lob olmak üzere iki gözden oluşan bir organdır. Olağan durumda tiroid bezi görülmez ve lakin tiroid bezinin büyümesi yani guatr durumunda görülebilir.
Tiroid bezinin misyonu nedir?
Tiroid bezinin misyonu; tiroksin (T4) and tri-iyodotironin (T3) ismi verilen tiroid hormonlarını üretmektir. Tiroid hormonları bedenin bazal metabolizmasını yani gücünü, hareket yeteneğini, gücünü ve kuvvetini ayarlamaktır. Bedende birçok hücrenin olağan fonksiyonlarını devam ettirebilmek için tiroksin (T4) and tri-iyodotironin (T3) hormonlarına ihtiyacı vardır.
Hipertiroidi (tiroid bezinin fazla çalışması) neden olur?
- Basedow-Graves hastalığı
- Tiroid nodülleri: Nadiren hipertiroidi nedenidir.
- Bazı ilaçlar nedeni ile: Amiodarone ve lityum hipertiroidi nedeni olabilir.
Basedow-Graves hastalığı nedir?
- Otoimmun yani kalıtımsal bir hastalıktır.
- Normalde dış etkenlere karşı bedeni müdafaası gereken antikorlar Basedow-Graves hastalığında, bağışıklık sisteminin bilinmeyen bir nedenle tetiklenmesi ile tiroid bezinden bol ölçüde tiroksin (T4) salınmasına neden olur.
- Basedow-Graves olgularının yarısında gözler etkilenir ve ileri hakikat fırlar (proptozis). Göz kaslarında gelişen problemler nedeniyle çift görme sorunu olabilir.
- Hipotiroidi’nin (tiroid bezinin az çalışması) özelliği nedir?
- Sıklıkla ileri yaşta görülür.
- Kadınlarda daha sıktır.
- Diyetteki iyot eksikliğinden olabilir.
- Otoimmun hipotiroidi; hipotiroidi’nin en sık nedenlerinden birisidir.
Otoimmun hipotiroidi nedir?
Olağanda dış etkenlere karşı bedeni muhafazası gereken antikorlar, otoimmun hipotiroidi durumunda tiroid hücrelerinin kendi kendisini parçalamasına neden olur.
- Hipotiroidi’nin en sık nedenlerinden birisidir.
- En sık olan tipi ise Hashimoto tiroiditi olarak isimlendirilir.
- Beraberinde guatr yoksa atrofik tiroidit yahut primer miksödem ismini alır.
- Şeker hastalığı, vitiligo ve Addison hastalığı olanlarda, otoimmun (kalıtımsal) hipotiroidi daha sıktır.
Guatrın tipleri var mıdır? Evet vardır.
- Basit guatr (guatır):Hormon seviyesi olağan olan nodülsüz yahut diffüz guatr
- Nodüllü (nodüler) guatr:İçinde tek yahut çok nodül (yumru, kitle) bulunan guatr, bunlar sıcak, ılık ve soğuk olarak üç kümeye ayrılırlar.
- Basit yahut diffüz guatr’ın özellikleri nelerdir?
- Elle muayene edildiğinde tiroid bezi yumuşak fakat büyümüş olarak hissedilir.
- Basedow-Graves hastalığı: Otoimmun yahut kalıtımsal tiroid hastalığıdır. Tiroid bezinde büyümeye ve fazla tiroksin (T4) salınmasına neden olur.
- Tiroidit:Birçok nedenden ötürü (virüs enfeksiyonları vb.) tiroid bezinde şişme olmasıdır.
- İyot eksikliği:Diyet ile tiroksin (T4) ve tri-iyodotironin’in (T3) yetersiz alınması durumunda görülür.
- İlaçlar:Lityum üzere kimi ilaçlar tiroid bezinde şişmeye neden olur.
- Kalıtımsal:Bazı insanlarda kalıtımsal olarak tiroid bezinde ömrün belli periyotlarında şişme olabilir.
Nodüllü (nodüler) guatr’ın tipleri nelerdir?
Nodüller sıklıkla 30-50 yaş kümesinde görülür.
Çok nodüllü guatr (multinodüler guatr – guatır):Tiroid bezinin üzerinde çok sayıda nodüle rastlanır. Bu tiroid nodülleri adeta pazardan aldığınız patateslerin üzerinde yer alan yumrulara benzerler.
Tek nodüllü guatr (soliter nodül):Tek tiroid nodülleri: kist, adenom (iyi huylu tümör) yahut kanser nedeniyle oluşurlar.
Tiroid nodülleri riskli midir?
- Tiroid nodülleri nüfusun yaklaşık % 10-30’unda görülür.
- Tiroid nodüllerinde kanserleşme riski genel olarak% 10 kabul edilmektedir.
- Kolloid yahut foliküler tipteki tiroid nodülleri kanser riski taşımazlar.
- Nodüller hormon salgılarlarsa ‘otonom nodül’ ismini alırlar ve hipertiroidi’ye neden olabilirler.
- Nodüllerin içinde sıvı yahut kan bulunursa ‘kistik nodül’ ismini alırlar.
Guatr belirtileri nelerdir?
- Boyunda şişlik
- Vakaların birçok ağrısızdır, yalnızca tiroidit yani tiroid bezi iltihabı durumunda ağrılı olabilir.
- Nefes darlığı:soluk borusuna (trakea) doğru büyümüş olan guatr’ın (guatırın) basısı nedeniyle nefes darlığı gelişir.
- Yutma güçlüğü: yemek borusuna (özofagus) doğru büyümüş olan guatr’ın basısı nedeniyle gelişir.
Hipertiroidi (tiroid bezinin çok çalışması) belirtileri nelerdir?
- Ciltte nemlenme artışı, ellerde terleme
- Zayıflama
- Ellerde titreme (tremor)
- Nabız sayısında artış
- Uykusuzluk
- Sıcağa tahammülsüzlük
- Çarpıntı
- Sinirlilik
- Saçlarda incelme ve dökülme
- Adet düzensizlikleri
- Gebe kalma güçlüğü
- İshal
- Kas güçsüzlüğü
- Yorgunluk hissi
- Gözlerde dışarıya yanlışsız fırlama (özellikle Basedow-Graves hastalığında)
Hipotiroidi (tiroid bezinin az çalışması) belirtileri nelerdir?
- Halsizlik
- Ciltte kuruma
- Konsantrasyon ve hafıza güçlüğü
- Tırnaklarda kırılma
- Saçta kabalaşma
- Depresyon
- Seste kabalaşma
- Adet düzensizlikleri
- Soğuğa tahammülsüzlük
- Yüz sözünde değişiklik
- Hareketlerde yavaşlama ve güçsüzlük
- Kilo alma
- Kabızlık
- Gebe kalma güçlüğü
- Nabız sayısında azalma
Tiroid nodüllerinde nasıl teşhis koulur?
- Muayene: Kimi nodüller muayenede ele gelir.
- Kan analizleri: Bilhassa tiroksin (T4) ve tiroid stimülan hormon (TSH) düzeyleri araştırılır.
- Ultrasonografi
- Sintigrafi: Soğuk nodül (radyoaktif maddeyi tutmaz, kanser riski nedeniyle İİAB(İnce İğne Aspirasyon Biyopsisi)gerekir, sıcak nodül (radyoaktif maddeyi olağan bir hücreden fazla fiyat, kanser riski çok azdır İİAB gerekmez), işlevsel nodül (radyoaktif maddeyi olağan bir tiroid hücresi kadar meblağ, kanser riski azdır İİAB gerekir),
- İğne aspirasyon biopsisi (İİAB): direkt olarak yahut ultrasonografi ile iğne ile nodül üzerinden biopsi alınıp patoloji analizine gönderilir.
Tiroid iğne aspirasyon biopsisi (İAB) sonuçları nasıl kıymetlendirilir?
Yeterli huylu (selim) hücreler: % 50-60’ı uygun huylu yahut selim olarak belirlenir.
Makûs huylu (habis) % 5 olguda kanser olarak belirlenir.
Kuşkulu hücreler: % 10 olguda kuşkulu yahut belgisiz olarak bulunur, yani ortada kalınır.
Yetersiz hücre: % 20 olguda alınan hücreler yetersiz bulunur. Bu durum bilhassa kistlerin varlığında görülür. Bu cins durumlarda ameliyat ile dokunun alınması gerekebilir.
Nodüllerde yaklaşım nasıldır?
- Dışarıdan sıklıkla gözle fark edilmez.
- Kesin karar ultrasonografi ile verilir.
- Nodül varlığını belirlemede sintigrafi, ultrasonografi kadar faal değildir. (özellikle ılık ve boyutu 1 cm’in altındaki nodüllerde tiroid sintigrafisi kâfi olmaz)
- Katı içerikli olan nodüller hücreden varlıklı olduğundan kanser tarafından dikkatle incelenmelidir.
- Nodülün işlevi en kesin olarak sintigrafi ile kıymetlendirilir.
- Büyük ve katı nodüllerde en aktif yaklaşım bunlardan Ultrasonografi altında iğne biopsisi yapmaktır.
- Tiroid nodülünün hormon seviyesine tesirini araştırmak için FT3, Ft4 ve TSH hormonlarının kan analizi ile ölçülmesi gerekir.
Guatr tedavisi nasıl yapılır?
- Kanser riski taşımayan ve hormon seviyesi olağan olan guatr (guatır) olaylarında hiçbir tedavi gerekmez.
- Diyette iyot eksiklği durumunda iyot tedavisi gerekir.
- Tiroid hormon seviyesi az yada çok ise ilaç tedavisi gerekir.
- İleri seviyedeki birtakım hipertiroidi olgularında tiroksin (T4) içeren birtakım ilaçlar (tablet yahut hap şeklinde) yahut radyoaktif iyot tedavisi gerekebilir.
- Bazı hadiselerde ameliyat gerekir.
Guatr tedavisinde ne vakit ameliyat gerekir?
Guatr’a bağlı yutma zahmeti ve ses kısıklığı (ameliyat öncesinde ses tellerinin işlevleri araştırılmalı) üzere bası semptomlarının olması
- Nodüllerden birisinde kanser belirlenmesi
- Nodüllerde kanser kuşkusu olması (foliküler neoplazm durumunda)
- Nodülün çapında giderek artan bir büyüme görülmesi
- Çok nodüllü (multinodüler) guatr durumunda hipertiroidi olması
- Kozmetik kusur yaratması
Guatr ameliyatının tekniği nedir?
En önemli üç teknik uygulanır.
- Lobektomi:Tiroid bezinin yalnızca bir lobunun alınmasıdır. Tek taraflı büyük nodüllerde bu teknik tercih edilir.
- Totale yakın tiroidektomi:tiroid bezinin tamamına yakının alınması ve az bir kısmının geriye bırakılmasıdır. Çok nodüllü guatr (multinodüler guatr) durumlarında tercih edilir.
- Total tiroidektomi:tiroid bezinin tamamının alınmasıdır. Kanser hadiselerinde, kanser kuşkusunda ve bazen de çok nodüllü guatr (multinodüler guatr) durumunda tercih edilir.
Guatr ameliyatının riskleri nelerdir?
- Kanama:Aşırı kanama olması durumunda teneffüs durmasına yol açabilir ve % 0.3-1.0 oranında rastlanır. Teneffüsü tehdit eden kanamalarda cerrahi olarak kan pıhtılarının boşaltılması gerekir.
- Üst gırtlak sonu yaralanması:Üst gırtlak hududu (nervus Laryngeus superior) yaralanması durumunda seste kabalaşma olur. Bu sonun iç ve dış olmak üzere iki kolu vardır. Olguların % 0-25’inde sonun dış kolunda yaralanma görülür ve bunların birden fazla bir belirti vermez.
- Alt gırtlak sonu yaralanması:Alt gırtlak hududu (nervus Laryngeus inferior) yaralanması durumunda ses teli felci olur ve ses kısıklığı oluşur. Ses tellerinin tek taraflı yaralanması durumunda, ameliyattan günler yahut haftalar sonra seste yorulma yahut kısılma meydana gelir. Ses tellerinin çift taraflı yaralanması durumu, tiroid bezinin tümünün alındığı ameliyatlarda (total tirodektomi) görülür ve hastada besbelli nefes darlığına yol açar. Bu komplikasyon % 0.5-2.0 arasında gözlenir ve hastaların en korktuğu komplikasyondur. Tek taraflı yaralanmalarda 6 ay kadar beklenir ve hastalara bu devirde sıklıkla kortizon tedavisi uygulanır. Bu devir zarfında düzelme olmayan olaylarda jelatin köpük enjekte edilir yahut silikon yada PTFE bir implant ile tedavi edilirler.
- Paratiroid yaralanması:Paratiroid organları tiroid bezinin dört bir tarafında yer alan, sarı renkli mercimek büyüklüğünde bezler olup, kalsiyum salgılarlar, hasarlanmaları durumunda kanda kalsiyum seviyesi azalır ve ellerde ve ayaklarda kasılmalar, şuur bulanıklığı meydana gelir. Ameliyat sonrasında süreksiz kalsiyum düşüklüğü olguların % 2-50’sinde ve kalıcı kalsiyum düşüklüğü olguların % 0.4-10’unda görülür. Tedavisinde kalsiyum verilir.
- Tiroid krizi:Hipertiroidi hastalarında tiroid dokusunun cerrah tarafından ellenmesi sonrasında tiroid krizi gelişebilir. Hastalarda ameliyat sırasında ansızın ısı artışı ve nabız yüksekliği görülür ve tedavisinde beta-blokerler, PTU, sodyum iyodür ve kortizon kullanılır.
- Enfeksiyon:Olguların yalnızca % 1-2’sinde görülür.
Tüm bu komplikasyonlara ortalama % 2 oranında rastlanır.